شیطان یکی از مخلوقات الهی است که دارای قوه اختیار است و می تواند مسیر خویش را انتخاب کند. و دلیل مهمی که می تواند نشان دهد، اصل ذات شیطان خباثت و پلیدی نبوده، این است که او سالیان سال، به گونه ای رفتار کرد که همنشین ملائک بوده است. پس آنچه خدا خلق کرد، ذا

وجود تفاوت های دنیا و آخرت، نشان می دهد که این گونه مطالب "قیاس مع الفارق" است. و به دلیل همین تفاوت ها، نمی توان از مجاز بودن یک چیز در آخرت، مجاز بودن آنها در دنیا را برداشت کرد.

اولا: عبادت در شیوه خاصی منحصر نشده است که فقط ثروتمندان بتوانند به آن بپردازند و فقراء از آن محروم بمانند. بلکه عبادت انواع و اقسامی دارد که هر کسی می تواند انواعی از آن را انجام دهد. حدیث ذیل اشاره ای به همین مطلب است:

برای آنکه ظرافت مساله روشن شود، سوالی طرح می نمایم، تا در این مساله از مواضع ساده انگارانه پرهیز شود.

زخرف به معنای طلا و شی زیبا است، همان گونه که در آیه ذیل به کار برده شده است:

اولا می توان گفت که فیزیک و شیمی علمی غیر دینی نیستند! و شاهد مطلب آنکه در تمدن گذشته کشورهای اسلامی، تمام این علوم در حوزه های علم دینی، رشد می یافت و عالمان دینی، محققان آن بودند.

تلاش انسان برای کسب ما یحتاج خود، بخش عمده ای از زندگی اش را در بر می گیرد. به گونه ای که دغدغه بسیاری در خوراک، پوشاک و مسکن خلاصه می شود! بگذریم از آنکه عده ای چون مجانین [۱] فارغ از نیازهایشان صرفا به دنبال جمع آوری هر چه بیشتر مال هستند.

در جواب اجمالی باید چند نکته را مد نظر قرار داد. اولا همه زندگی و برای همگان امتحان الهی است. ثانیا تنها نکته مورد توجه در امتحان الهی صبر نیست. ثالثا با دیده دیگری نیز می توان به بلا نگریست و آن را مثبت دید.

اگر منظور از دین، دینی مانند اسلام باشد، به یک معنا عقل بر دین مقدم است. و آن معنا این است که عقل با سنجش و بررسی، به صحت و حقانیت دین پی می برد.