تلاش انسان برای کسب ما یحتاج خود، بخش عمده ای از زندگی اش را در بر می گیرد. به گونه ای که دغدغه بسیاری در خوراک، پوشاک و مسکن خلاصه می شود! بگذریم از آنکه عده ای چون مجانین [۱]  فارغ از نیازهایشان صرفا به دنبال جمع آوری هر چه بیشتر مال هستند.  

کشاورز، چندین ماه تلاش می کند، تا خوشه گندم را به ثمر برساند و پس از آن باید با مشقات فراوان گندم را به آرد تبدیل کرد و سپس با زحمتی دیگر، آن را به نان تبدیل کرد. تا بتوانیم شکمی سیر کنیم!

پشم گوسفندان با زحمت چیده می شود و در فرآیندی سخت به نخ تبدیل شده و با زحمتی دیگر، نخ به پوشاک تبدیل می شود تا بتوانیم تن مان را بپوشانیم!

و ...

حال آنکه خدای متعال می توانست ما را بی نیاز از این زحمات بیافریند! همان گونه که در ابتدای امر، پدر و مادرمان (آدم و حوا) چنین زندگی کرده اند.

إِنَّ لَكَ أَلاَّ تَجُوعَ فيها وَ لا تَعْرى‏ [ طه/۱۱۸] در حقيقت براى تو در آنجا اين [امتياز] است كه نه گرسنه مى‏ شوى و نه برهنه مى ‏مانى.

حتی بعد از هبوط انسان نیز، گروههایی بوده اند که نیازی به تلاش فراوان جهت تامین غذا نداشته اند!

وَ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى‏ كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ [بقره/۵۷] بر شما (بنی اسرائیل) «گزانگبين» و «بلدرچين» فرو فرستاديم [و گفتيم:] «از خوراكيهاى پاكيزه‏ اى كه به شما روزى داده ‏ايم، بخوريد.»

با این حال چرخه عمومی زندگی انسان، نیاز شدید و ضروری به کسب و تلاش، برای تامین این مایحتاج است. و برای فهم حکمت این امر ابتدا به مثالی اشاره می کنیم:

در کلاس سی نفره، ممکن است پنج نفر نمره یکسانی از یک امتحان کسب کنند که این نمره به خوبی گویای توانایی های آنان و تفاوت آن پنج نفر با یکدیگر نیست! حال اگر معیار سنجش در کنکوری که بیش از یک میلیون نفر در آن شرکت می کنند، چنین باشد، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ اینجاست که نیاز به پیچیدگی محک ها بیشتر شده، تا تفاوت افراد به خوبی روشن شود. و عیار هر کس، مشخص گردد.

شاید یکی از حکمت های وابسته کردن انسان به تلاش در دنیای مادی، همین امر باشد! وقتی انسان ناچار می شود توجه خود را به مسائل مادی معطوف کند و در عین حال از او خواسته می شود از عالم معنا باز نماند، عیار مدعیان ایمان محک می خورد. و مشخص می گردد که هر کس چه رتبه ای در ایمان دارد. در حالی که اگر بنا بود یکسره از دنیا کناره بگیریم، کار بسیار آسان تر بود. از همین رو در مدح  مومنان گفته شده است:

رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إيتاءِ الزَّكاةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ [ نور/۳۷] مردانى كه نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از ياد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زكات، به خود مشغول نمى ‏دارد، و از روزى كه دلها و ديده ‏ها در آن زير و رو مى‏ شود مى‏ هراسند.

و همین می تواند معنای  احادیث متعدد را روشن کند که چرا فرموده اند:

امام صادق  عليه السّلام فرمود: كسى كه براى اهل خانواده خويش كوشش مى‏ كند و از راه حلال معيشت آنان را ترتيب مى‏ دهد اجرش مطابق مجاهد في سبيل اللَّه است. [۲]

پيغمبر خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: عبادت هفتاد جزء دارد، و از همه بهتر تلاش جهت بدست آوردن روزى حلال است. [۳]

و همین گردنه سخت است، که بهترین دام شکار شیطان شده است:

امام صادق عليه السّلام فرمود: كه ابليس ميگويد در باره آدميزاده اگر درمانده شوم در سه چيز کامروا می شوم، مال ناروائى بدست آوردن، حق مال حلال را ندادن، و آن را در ناروا صرف كردن.[۴]

[۱]: رک: ترجمه الميزان، ج‏۲، ص ۶۲۹

[۲]:من لا يحضره الفقيه، ج‏۳، ص۱۶۸

[۳]: معاني الأخبار، ص۳۶۷

[۴]: بحار الأنوار، ج‏۶۰، ص ۲۲۳