موسی په مدین کې

موسی له مصر څخه په سختۍ سره د مدین خاورې ته را بهر شو، غوښتل یې په مدین کې خپله تنده ماته کړي، اوبو ته نیږدې ورغۍ که ګوري چې په اوبو باندې د خلکو ډیره زیاته ګڼه ګوڼه روانه ده، په زور او زوږ سره اوبه ترلاسه کوي، هر یو د خپل مټ په زور د اوبو ډنډ ته ځان رسوي، یو د بل نه مخکې کیږي، خو د خلکو د دې کش او ګیر سره یې دوه پیغلې بیا داسې ولیدې چې ولاړې دي او خپل څاروي اوبو ته نه پریږدي، موسی ډیر په حیرانتیا سره هغوی ته ځیره شو، ور وړاندې شو او پوښتنه یې ترې وکړه، هغوی دواړو په ځواب کې ورته وویل: موږ راغلې یو ترڅو خپل څاروي اوبه کړو، خو د خلکو د زیاتې ګڼې ګوڼې له امله نشو کولی چې اوبو ته یې ورسو، نو ځکه ترهغې ورته ګورو ترڅو چې ټول شپانه له دې ځایه ولاړ شي، دا ځواب ښیي چې په ښځینه کې څومره زیاته حیاء پرته ده چې تل د حیاء اوکمزورۍ له امله د ګڼې ګوڼې او ازدحام په ځایونو کې شاته شاته پاتې کیږي، ځکه په داسې ځایونو کې ښځې او نارینه سره ګډ لاندې باندې کیږي، دواړه نجونې د خپلې خبرې په تړاو زیاتوي او وایي:( وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ) زموږ پلار د پاخه عمر سړی دی د کار وړتیا نلري ترڅو څاروي اوبو ته راولي له همدې امله موږ راغلې یو، داسې څرګندیږي لکه په دې خبرې سره چې غواړي د موسی په زړه کې د مهربانۍ او شفقت بڅري را ژوندي کړي.
موسی هم د غیرت او میړانې له مخې د دوی دواړو څارويو ته اوبه راوړې، هیڅوک هم ونه توانیدل چې مخنیوی یې وکړي، ځکه ټولو ولیدل چې د ځواکمن مټ څښتن دی مخنیوی یې ناشونی دی، بیا یې وروسته له دې یوه سیوري ته مخه کړه ترڅو د ستړیا دمه شي، په داسې حال کې چې د خپل رب شکر کوونکی وو ویل به یې اې ربه زما! زه د هر هغه څه چې ته یې را باندې پیرزو کوي محتاج او فقیر یم.
تر لږ ځنډ وروسته د هغه دواړو نجونو څخه یوه په ډیره حیا او عفت سره موسی ته راغله او ورته ویې ویل: پلار مې دې غواړي ترڅو ستا د هغه مرستې بدله درکړي کوم چې زموږ سره دې د اوبو په ترلاسه کولو کې کړې ده، اوس د موسی څخه څه هیله کیږي؟ آیا دا بلنه به ونه مني په داسې حال کې چې فقیر او محتاجه هم دی؟ موسی باید ورسره ولاړ شي او سپین ږیري ته ځان ور ورسوي، چې همداسې یې وکړل، ټول پرې را ټول شول زیات ورته خوشحاله شول، سپین ږیری هم ډیر ترې خوښ شو او د ظالم قوم څخه د خلاصون او نجات اطمینان یې ورکړ.
الله جل جلاله وايي:(وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْيَنَ[ix] قَالَ عَسَىٰ رَبِّي أَن يَهْدِيَنِي سَوَاءَ السَّبِيلِ[x]، وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِّنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأَتَيْنِ تَذُودَانِ ۖ قَالَ مَا خَطْبُكُمَا ۖ قَالَتَا لَا نَسْقِي حَتَّىٰ يُصْدِرَ الرِّعَاءُ ۖ وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ، فَسَقَىٰ[xi] لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّىٰ إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ، فَجَاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاءٍ[xii] قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا ۚ فَلَمَّا جَاءَهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ ۖ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ) قصص ۲۲، ۲۵.
او کله یې چې مخه کړه په لوري د مدین ویې ویل هیله کیږي له رب زما څخه چې وښیي ماته سیده لاره، او کله چې ورسید اوبو د مدین ته نو ویې موندله په هغه (کوهي) یوه ډله د خلکو چې اوبه یې ورکولې (خپلو څارویو ته) او ویې لیدلې را بیرته تر دوی دوه ښځې حال دا چې منع کوي خپله رمه (له اوبو څخه) نو وویل (موسی دغو دواړو ښځو ته) څه خبره ده (چې خپله رمه له اوبو څخه منع کوئ) وویل هغوی (دواړه میرمنو) اوبه نه ورکوو موږ (خپلو مالونو ته) ترڅو چې لاړ شي (له اوبو څخه نور) شپانه، او پلار زموږ بوډا دی چې د کار وسه یې نه کیږي، نو اوبه کړه (موسی رمه) د دوی دواړو بیا یې شا وګرځوله (ښځو ته او وخوځید د) سیوري (په لوري)، نو ویې ویل اې ربه زما بیشکه زه هر هغه څه ته چې پرما یې پیرزو کړې محتاج یم، پس راغله هغه (موسی) ته یوه له هغو دواړو (ښځو) چې روانه وه په حیاء سره نو ویې ویل (موسی) ته بیشکه پلار زما د غواړي لپاره د دې چې درکړي تاته اجوره د اوبو کولو ستا (رمې) زموږ ته، پس کله چې راغۍ (موسی) هغه (سپین ږیري سړي) ته او بیان یې کړه په هغه باندې کیسه خپله نو وویل (هغه سپین ږیري سړي موسی ته) مه ویریږه! نجات دې موندلی له قومه د ظالمانو.
د موسی واده
موسی یو تکړه ځوان وو، د هوښیارۍ نښانې له ورايه پکې څرګندې وې، همدا وو چې په سپین ږیري بوډا او دواړو لوڼو یې اغیز پریښود، نو ځکه یې یوې لور خپل پلار ته وویل: اې پلاره په مزدورۍ یې ونیسه ترڅو زموږ څاروي وڅروي، د دې کار لپاره پوره وړتیا لري تکړه او امانت کاره دی، لکه بوډا چې د خپلې لور په مراد رسیدلی وي نو ځکه یې په بیړه د خپلو لورانو د خوښې سره سم دریځ غوره کړه، له موسی څخه یې دا غوښتنه وکړه چې د خدمت په موخه پوره آته کاله د ده څاروي وڅروي د دې په بدله کې به ورته خپله یوه لور په نکاح ورکوي، که چیرې یې په دې آتو کلونو دوه نور هم ور زیات کړل نو دا به د ده نیکي او احسان وي، موسی هم د سپین ږیري غوښتنه ومنله او هغه داسې چې د ده به خوښه وي چې کومه موده پوره کوي آته کاله که لس کاله، په همدې سره د دواړو هوکړه وشوه.
الله جل جلاله وايي: )قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ ۖ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ، قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ[xiii] إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَىٰ أَن تَأْجُرَنِي[xiv] ثَمَانِيَ حِجَجٍ[xv] ۖ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِندِكَ ۖ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ ۚ سَتَجِدُنِي إِن شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ، قَالَ ذَٰلِكَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ ۖ أَيَّمَا الْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلَا عُدْوَانَ عَلَيَّ ۖ وَاللَّهُ عَلَىٰ مَا نَقُولُ وَكِيلٌ) قصص ۲۶، ۲۸.
وویل له دواړو (خوندو څخه) یوې: اې پلاره زما! مزدور ونیسه دی (د پاره د څرولو د څارویو زموږ) بیشکه چې غوره د هر هغه چا چې مزدور یې نیسې هغه څوک دی چې پیاوړی او امانت کار وي، وویل (پلار د دوی موسی ته) بیشکه زه غواړم چې په نکاح درکړم یوه له دغو لوڼو خپلو په دې چې مزدوري وکړي ته زما آته کاله، که چیرې دې پوره کړل لس کاله نو هغه به ستا له لوریه (زما سره نیکي وي) نه غواړم چې تا په سختۍ کې واچوم، زر ده چې ومومې ما انشاء الله له نیکانو څخه، وویل (موسی) چې همدا(قرارداد شو) په منځ زما او ستا کې، هره یوه موده له دې دواړو نیټو مې چې پوره کړه پس نه به وي زیادت پرما او الله په هغه څه چې وایو یې وکیل او شاهد دی.
[i] : فرعون د مصر د پخوانیو پاچایانو لقب دی هر پاچا ته یې فرعون ویل کیږي.
[ii] : یستحیون نسائهم:  پریښودلې به یې ښځې د دوی لپاره د خدمت خپل.
[iii] : د موسی د کلیمې د اشتقاق په هکله راغلي: چې هغه یو اسم مرکب دی له دوو کلیمو څخه چې یوه د (مو) کلیمه او بله د (شا) کلیمه ده، مو: د مصر په پخوانۍ ژبه اوبو ته ویل کیږي او شا: د ونې په معنا دی، موسی د دې لپاره په دې نومه سره نومول شوی  ځکه هغه د اوبو او ونې ترمنځ موندل شوی وو وروسته له دې چې مور یې په سند لاهو کړ، ځینو ویلي چې موسی مصري کلیمه ده (مس) چې معنا یې ده ماشوم.
[iv] : روایت کړی دی اصمعي چې هغه د یوې وینځې خبرې واوریدې نو ورته ویې ویل: خاره شي څومره فصیحه ژبه لرې، هغې په ځواب کې ورته وویل: آیا وروسته د قرآن له دې آیت څخه نور فصاحت پیدا کیږي چې وايي (و أوحینا الی ام موسی …الی… وجاعلوه من المرسلین) په همدې یوه آیت کې دوه امرونه او دوې نهیې او دوه خبره شامل دي چې خبرونه یې دوه زیري هم له ځانه سره لري.
[v] : عن جنب: له لرې.
[vi] :فوکزه موسی فقضا علیه: په سوک وواهه موسی او فیصله یې پرې تیره کړه، ځینو مستشرقینو په دې هکله ځینې شبهې را برسیره کړې او ویلي یې دي چې موسی د ګناه مرتکب شوی ځکه چې یو کس یې وژلی، دا په داسې حال کې چې اسلام د نبیانو د عصمت او له ګناهونو د پاکوالي خبره کوي، د دې خبرې په رد کې وايو: قرآن په ښکاره وايي چې موسی د دې لپاره هغه کس ووهلو ترڅو د ظلم څخه یې لرې کړي او اسرائیلی ترې خلاص کړي، او (وکز) په لغت کې په سوک سره وهل دي، موسی په سوک سره ووهلو او د قتل کولو اراده یې نه درلوده ځکه معمولا په سوک څوک نه وژل کیږي، او د دې سره سره موږ پوهیږو چې دا پیښه هغه وخت تیره شوې چې موسی په پیغمبری نه وو مبعوث شوی.
[vii] : ظهیرا: مرستندوی
[viii] :یستصرخه: مرسته غواړي.
[ix] : مدین د خلیج عقبې په آخري شمال کې پروت یو هیواد دی.
[x] : عسی ربي ان یهدیني سواء السبیل: هیله لرم له الله نه چې د نیغې او سالمې لارې د موندلو توفیق راکړي.
[xi] : په دې آیت کې ایجاز دی، او ایجاز هغه ته ویل کیږي چې الفاظ په ډیره مختصره توګه بیان شي ترڅو کلام وجیز او بلیغ څرګند شي، او هغه داسې چې متکلم کله کیسه بیانوي نو په داسې کمو ټکو سره یې بیانوي چې د کیسې په هکله هیڅ هم نه ترې پاتې کیږي، په داسې حال کې چې کوم بل څوک همدا کیسه په دې بلاغت سره نشی بیانولی ځکه ترې اوږدیږي الفاظ یې ډیریږي، په دې آیت کې هم همداسې ایجاز راغلی، وايي: وجد علیه امة من الناس یسقون، یو ټولی د خلکو یې ولیدل چې اوبه څښي، یعنې خپلو څارویو او حیواناتو ته اوبه ورکوي، او له (تذودان) څخه مراد دا دی چې دواړو نجونو له اوبو څخه خپل څاروي منع کول، او (فسقی لهما) څخه مراد دادی چې د دوی څارویو ته یې اوبه ورکړې.
[xii] : تمشي علی استحیاء: روانه وه په حیاء سره، څومره خوږ کلام دی، آوریدل یې څومره آسانه دي، دا هغه ښکلا ده چې د نجونو ښکلا پرې وده کوي، دا ښکلا، د حیاء ښکلا ده، قرآن دا ټکي د دې لپاره راوړي ترڅو په یادولو یې هغه نجونې وستایي چې د دې ښکلی صفت څخه برخمنې وي.
[xiii] : انکحک: په نکاح درکړم.
[xiv] : تأجرني: چې زما مزدوري وکړي.
[xv] : حجج: کلونه.