موسی علیه السلام نبي دی او له اولوالعزمو رسولانو څخه شمیرل کیږي الله جل جلاله وايي (وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مُوسَىٰ ۚ إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا) مریم ۵۱. او یاد کړه (اې محمده! خپل امت ته) په کتاب (قرآن) کې (کیسه د) موسی، بیشکه چې هغه وو خالص کړی شوی (له لوریه د الله) او وو دی رسول نبي.
موسی علیه السلام ته د (کلیم الله) لقب ورکړی شوی ځکه چې الله جل جلاله پرته له کومې واسطې خبرې ورسره کړې الله جل جلاله وايي (قَالَ يَا مُوسَىٰ إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالَاتِي وَبِكَلَامِي فَخُذْ مَا آتَيْتُكَ وَكُن مِّنَ الشَّاكِرِينَ) اعراف ۱۴۴.و فرمایل  (الله) اې موسی! بیشکه ما غوره کړی یې ته پر ټولو خلکو(د زمانې ستا) په خپلو پیغامونو او په خپلو خبرو سره (پرته له واسطې) نو ونیسه! هغه څه چې درکړي مې دي تاته او اوسه له شکر ایستونکو ځینې.
هارون علیه السلام د موسی نسبي ورور دی کله چې الله جل جلاله موسی د فرعون د لارښوونې لپاره په نبوت مبعوث کړ نو هارون یې مرستندوی او همکار ورته وټاکلو، او دا کار په خپله د موسی علیه السلام په دعا سره تر سره شو هغه خپل رب ته دعا وکړه (وَاجْعَل لِّي وَزِيرًا مِّنْ أَهْلِي، هَارُونَ أَخِي، اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي، وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي) طه ۲۹، ۳۲. او ګرځوه ماته یو وزیر (مرستندوی او همکار) له اهله زما، هارون ورور زما، غښتلې کړه په ده سره ملا زما او شریک کړه هغه له ماسره په کار زما کې.
الله جل جلاله د موسی دعا قبوله کړه او هارون یې ورته په خپل رحمت سره نبي مبعوث کړ.
(وَوَهَبْنَا لَهُ مِن رَّحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيًّا) مریم ۵۳. او بښلی وو موږ هغه (موسی) ته له رحمت خپله ورور د ده هارون حال دا چې نبي وو(زما او وزیر وو د موسی).
په بني اسرائیلو باندې ظلم
مخکې مو د یوسف علیه السلام په کیسه کې یاد کړل چې یوسف خپل پلار سره د زامنو او لمسیانو مصر ته د هستوګنې لپاره راوستل، یوسف د مصر له پاچا څخه وغوښتل ترڅو هغوی د جاسان په ځمکه کې هستوګن کړي، جاسان د بلبیس په شمال کې پروت دی چې سفط الحنة یې له ښارونو څخه ګڼل کیږي، یوسف دا ځای د دې لپاره د بني اسرائیلو لپاره غوره کړ ځکه دوی شپانه وو، او دغه ځای د څارویو لپاره ډیر غوره څړځایونه درلودل، دا وخت د ملوک الرعاة (د شپنو د پاچا) زمانه وه، وخت تیریده تردې چې د (لمړي احمس) زمانه راغله کوم چې د هغو پاچایانو د آتلسمې کورنۍ لمړنۍ پاچا وو چې (ملوک الرعاة) یې له دې ځایه شړلی وو، وروسته تردې (دوهم رعمسیس) راغۍ، هغه ته څرګنده شوه چې بنی اسرائیل ورځ تر بلې زیاتیږي نسل یې ډیریږي، نو ځکه ترې وډار شو چې د مصر د دښمنانو لپاره ځواک نشي، همدا وو چې هغوی یې په درندو کارونو وګمارل ځکه دوی ډیر قوي خلک وو نو په ټولیو یې ویشل هغه ته اړین ښکاره شول، ویل شوي چې کاهنانو فرعون ته خبر ورکړ چې د ده د ملک پای به د یوه داسې کس په لاسو وي چې په بني اسرائیلو کې به زیږیږي. نو ځکه فرعون د بني اسرائیلو د نارینه اولاد په مړینه امر ورکړ ترڅو شمیره یې ډیره نشي، دا چې بني اسرائیلو ډیر درانده کارونه ترسره کول همدا وو چې سپین ږیري به یې هم په کم عمر سره مړه کیدل، نو د قبط د قبیلې مشران فرعون ته ورغلل او ورته ویې ویل: مړینه د بني اسرائیلو په مشرانو کې ډیره زیاته شوې ده، او ته یې ماشومان هم نه پریږدې، وژنې یې، نو ویره ده چې دا درانده کارونه زموږ برخه نشي ځکه که دا حال وو نو پرته له موږ به نور د خدمت لپاره پاتې نشي، همدا وو چې فرعون په خپل فکر کې نوښت راووست او امر یې وکړ چې د بني اسرائیلو ماشومان دې یو کال وژل کیږي او یو کال دې پریښودل کیږي ترڅو د بني اسرائیلو اولاده له یوه سره ختمه نشي.
په هغه کال کې چې ماشومان به نه وژل کیدل هارون وزږیده، هغه همداسې د خپل مور او پلار په پالنه کې را لوی شو، خو د موسی زیږدنه بیا د هغه کال سره برابره شوه چې د فرعون د امر سره سم به د بني اسرائیلو ماشومان ذبح کیدل، د موسی مور هغه د زیږدنې وروسته د خلکو له سترګو پټ کړ نو ځکه یې فرعون ته خبر و نه رسیده.
الله جل جلاله په دې آیت کې د بنې اسرائیلو په اولاد د فرعون ظلم ته اشاره کوي او وايي (نَتْلُو عَلَيْكَ مِن نَّبَإِ مُوسَىٰ وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ، إِنَّ فِرْعَوْنَ[i] عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُم[ii]ْ ۚ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ، وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ) قصص ۳، ۵.
لولو موږ پرتا (اې محمده!) خبر د موسی او فرعون په ریښتیا سره لپاره د هغه قوم چې ایمان یې راوړی، بیشکه چې فرعون لویي کړې وه په ځمکه کې، او ګرځولی یې وو اهل د دغه (مصر) ټولي ټولي، (همدا شان) ضعیفه کړې یې وه یوه طایفه له دوی څخه (چې بني اسرائیل وو)، وژل به یې زامن د دوی (ترڅو نسل یې ډیر نشي) او ژوندی به یې پریښودې ښځې د دوی (لپاره د خدمت خپل) بیشکه وو هغه (فرعون) له فاسدانو څخه، او اراده وکړه موږ د دې چې احسان کیږدو پر هغو کسانو چې ضعیفان کړی شوي وو په ځمکه (د مصر) کې، (د پاره د دې) چې ګرځوو موږ دوی امامان او ګرځوو موږ دوی وارثان (د ملک د فرعون) او (د پاره د دې) چې ځواک ورکړو موږ دوی ته په ځمکه (د مصر) کې.
د موسی سیرت مخکې له رسالته
د موسی روزنه د فرعون په ماڼۍ کې
وروسته له زیږیدنې موسی څو میاشتې د خپلې مور په پالنه کې پاتې شو، کله یې چې مور وویریده ترڅو د زوی زوکړه یې فرعونیانو ته څرګنده نشي نو الله جل جلاله الهام ورته وکړ ترڅو صندوق سمبال کړي او خپل زوی پکې کیږدي او غوړ یې کړي بیا به یې په نیل لاهو کړي، الله جل جلاله یې زړه مطمئن کړ، او خوشحاله یې کړه پردې چې زوی به یې بیرته همدې ته راځي، او له رسولانو به ګرځول کیږي.
د فرعون له خپلوانو څخه کوم کس صندوق له اوبو څخه را وایسته، کله یې چې د صندوق سر ترې پورته کړ د فرعون د میرمنې سترګې په ماشوم موسی[iii] ونښتې، الله جل جلاله د هغه محبت د فرعون د ښځې به زړه کې را پیدا کړ، هغې ته دا څرګنده وه چې میړه به یې اوس خپل د ځنګل قانون پرې عملي کوي او هغه به وژني لکه نور د بني اسرائیلو بچیان یې چې و وژل، نو ځکه یې فرعون ته وویل: دا ماشوم به زما او ستا د سترګو تور وي مه یې وژنه کیدای شي چې ګټه راته ورسوي، په زوی ګلوۍ به یې ونیسو هسې هم موږ اولاد نه لرو، فرعون د خپلې میرمنې سره په همدې هوکړه وکړه او موسی یې ورسره پریښود، په دې توګه موسی د پریکړه شوي مرګ څخه وژغورل شو، فرعون او وزیر یې هامان او د دوی دواړو لښکر پردې نه پوهیدل چې د نیل نه رانیول شوی ماشوم به د دوی دوښمن جوړیږي، د دوی د غمونو سرچینه به ګرځي، د دوی د هلاکت سبب به وي ځکه چې دوی کافر سرکښان دي.
دا وو د موسی حالت، مور یې چې کله هغه په ویاله کې پریښود، خپله خور یې ورسره ملګرې کړه ترڅو تر څنګ څنګ هغه وڅاري چې چیرته یې اوبه وړي، که ګوري چې هغه له اوبو څخه را وایستل شو او د فرعون کور ته د ننه کړل شو، خور یې را منډې کړل او مور یې په پیښه خبره کړه، د مور عقل یې د دې خبرې په آوریدو له ویرې والووت، زړه یې له هرڅه خالي شو یوازې د موسی یاد ورته پاتې وو، نیږدې وه چې له زیات غمه ټوله کیسه روښانه کړي، خو الله جل جلاله یې زړه ته ثبات ورکړ هغه یې په خپله دې ژمنه باوري او مطمئنه کړه چې زوی به یې بیرته همدې ته را ګرځول کیږي.
موسی ته یې ډیرې میرمنې راوستلې ترڅو هغه ته تی ورکړي، خو هغه ټولو ته ځواب ورکړ د هیچا تی یې هم ونه رودلو، په همدې وخت کې یې خور را مخیته شوه او د یوې بلې تي ورکوونکې ښځې وړاندیز یې ورته وکړ ترڅو ماشوم ته شیدې ورکړي، د فرعون کورنۍ ورسره ومنله او دا یې واستوله ترڅو هغه تی ورکوونکې ښځه را حاضره کړي، دا ولاړه او خپله مور یې ورته راوستله، موسی خپلې مور ته ورنیږدې شو او د هغې له تي یې شیدې وخوړې، په دې توګه د موسی مور باوري شوه او سترګې یې یخې شوې چې د خدای کړې ژمنه حق ده ځکه چې زوی یې بیرته همدې ته را وګرځولو.
)وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ أُمِّ مُوسَىٰ أَنْ أَرْضِعِيهِ ۖ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحْزَنِي ۖ إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ[iv]، فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِيَكُونَ لَهُمْ عَدُوًّا وَحَزَنًا ۗ إِنَّ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا كَانُوا خَاطِئِينَ، وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِّي وَلَكَ ۖ لَا تَقْتُلُوهُ عَسَىٰ أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ، وَأَصْبَحَ فُؤَادُ أُمِّ مُوسَىٰ فَارِغًا ۖ إِن كَادَتْ لَتُبْدِي بِهِ لَوْلَا أَن رَّبَطْنَا عَلَىٰ قَلْبِهَا لِتَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، وَقَالَتْ لِأُخْتِهِ قُصِّيهِ ۖ فَبَصُرَتْ بِهِ عَن جُنُبٍ[v] وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ، وَحَرَّمْنَا عَلَيْهِ الْمَرَاضِعَ مِن قَبْلُ فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَهُمْ لَهُ نَاصِحُونَ، فَرَدَدْنَاهُ إِلَىٰ أُمِّهِ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ) قصص ۷، ۱۲.
(او وحی وکړه موږ مور د موسی ته چې تی ورکوه ته هغه (موسی) ته که چیرې وویریدې ته (د خپل زوی په مرګ) نو وغورځوه هغه په سیند کې، او مه ویریږه او مه خفه کیږه، بیشکه چې موږ بیرته را وستونکي یو د هغه (موسی) تاته او ګرځوونکي یو د هغه له رسولانو ځینې، پس وموند (موسی) کورنۍ د فرعون ترڅو شي هغوی (فرعونیانو) ته دوښمن او(سبب د) غم بیشکه چې فرعون او هامان (وزیر یې) او لښکرې د دوی دواړو وو له خطا کارانو، او وویل ښځې د فرعون (فرعون ته چې دا ماشوم) یخوالی د سترګو دی ما او تاته، مه وژنئ دا (ماشوم) ښایي چې ګټه به راورسوي موږ ته او یا به یې ونیسو په زوی ګلوۍ، حال دا چې دوی نه پوهیدل (په سبب د هلاکت خپل)، او سبا ته وګرځید زړه د مور د موسی خالي له صبره (ډاریده چې زوی یې له منځه ولاړ نشي) نیږدې وو چې اظهار وکړي پردې (چې موسی مې زوی دی) که چیرې نه وی کلک کړی موږ زړه د دې ترڅو شي دا له باور کوونکیو (په ژمنه د الله)، او وویل (مور د موسی) خور د هغه (موسی) ته چې ځه برابره د ورور سره دې (او خبر یې راوړه چې اوبه یې چیرته وړي) پس کتل به یې هغه (موسی) ته له لرې حال دا چې هغوی (فرعونیان) نه پوهیدل، او منع کړي وو موږ په هغه (موسی تی رودل د) تي ورکوونکیو مخکې (تردې چې بیرته خپلې مورته واپس شي) نو وویل (خور د موسی) آیا خبر کړم تاسي په اهل د داسې کور چې وساتي دا(ماشوم) تاسې ته او دوی به ده ته له خیر غوښتونکو څخه وي، پس بیرته راووست مونز هغه (مور خپلې ته) ترڅو سترګې یې پرې یخې شي او غمجنه نشي او چې پوه شي چې وعده د الله حقه ده خو ډیری د دوی نه پوهیږي).
څرګنده ده چې د موسی مور موسی وروسته له دې چې له ځانه یې بیل کړ او د رضاع وخت یې تیر شو د فرعون کور ته راوړي، د فرعون شاهي کورنۍ د هغه پالنه کوي، خو کله چې د ځوانۍ جوش ته نیږدې کیږي الله جل جلاله هغه ته علم او حکمت په برخه کوي، کوم چې په همداسې جزاء سره الله نیکانو ته جزاء ورکوي، الله جل جلاله وايي:(وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَىٰ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ) قصص ۱۴.
او کله چې ورسید (موسی) زور (او قوت د ځوانۍ) ته او برابر شو، نو ورکړ موږ ده ته حکمت او علم او همداسې جزاء ورکوو موږ نیکي کوونکیو ته.