2- از بعثت تا هجرت پيامبر

دومين قسمت از زندگانى على (علیه السلام) را بخش «از بعثت تا هجرت به مدينه» تشكيل مى ‏دهد كه از نظر زمانى سيزده سال مى ‏شود.

اين بخش از زندگانى امام شامل يك سلسله خدمات و مجاهدات درخشان و اقدامات بزرگ و برجسته على (علیه السلام) در راه پيشرفت اسلام مى ‏باشد كه در تاريخ اسلام نصيب كسى جز او نشده است.

علی علیه السلام، نخستين كسى كه اسلام آورد

نخستين افتخار على (علیه السلام) در اين دوران پيشگام بودن وى در پذيرفتن اسلام، و يا به عبارت صحيح‏تر، ابراز و اظهار اسلام ديرينه‌ی خويش است زيرا على (علیه السلام) از كوچكى يكتاپرست بود و هرگز آلوده به بت پرستى نبود (1) تا اسلام او به معناى دست كشيدن از بت پرستى باشد (در حالى كه در مورد ساير ياران پيامبر چنين نبود).

پيشگام بودن در پذيرفتن اسلام، ارزشى است كه قرآن مجيد روى آن تكيه كرده و صريحاً اعلام نموده است كه كسانى كه در گرايش به اسلام پيشگام بوده‏ اند، در پيشگاه خدا ارزش والايى دارند، آنجا كه مى ‏فرمايد: «و پيشگامان، پيشگام، آنان مقربانند.» (2)

توجه خاص قرآن به موضوع «سبقت در گروش به آيين اسلام» به حدى است كه حتى كسانى را كه پيش از فتح مكه ايمان آورده و جان و مال خود را در راه خدا بذل نموده ‏اند، از افرادى كه پس از پيروزى مسلمانان بر مكيان، ايمان آورده و جهاد كرده ‏اند، برتر شمرده است چه رسد به كسانى كه پيش از هجرت و در سال‌هاى نخست ظهور اسلام، مسلمان شده ‏اند، آنجا كه مى ‏فرمايد:

«كسانى از شما كه پيش از پيروزى (فتح مكه) در راه خدا انفاق كردند و سپس به جهاد پرداختند، با كسانى كه بعد از آن در راه خدا انفاق و جهاد كردند، يكسان نيستند، بلكه آنان در پيشگاه خدا مقامى برتر دارند و خداوند به هر دو وعده ‌ی نيك داده است...» (3)

علت برترى ميان مسلمانان پيش از فتح مكه (كه در سال هشتم هجرى صورت گرفت) اين است كه آنان در موقعى ايمان آورند كه اسلام در جزيرة العرب به اوج عظمت نرسيده بود و هنوز پايگاه بت پرستان يعنى شهر مكه به صورت دژ شكست ناپذيرى باقى بود و خطرهايى از هر طرف، جان و مال مسلمانان را تهديد مى ‏كرد.

البته مسلمانان پس از مهاجرت به مدينه و گرايش اوس و خزرج و قبايل اطراف مدينه به اسلام، از پيشرفت و ايمنى نسبى برخوردار بودند و در بسيارى از درگيري‌هاى نظامى غالب و پيروز مى ‏شدند، ولى خطر هنوز بكلى برطرف نشده بود.

بنابراين در صورتى كه گروش به اسلام و بذل مال و جان در چنين شرائطى، از ارزش خاصى برخوردار باشد، قطعاً اظهار ايمان و اسلام در آغاز دعوت پيامبر كه قدرتى جز قدرت قريش و نيرويى جز نيروى بت پرستان در كار نبود، ارزش بالاتر و بيشترى خواهد داشت. از اين نظر سبقت در اسلام در ميان ياران پيامبر، از افتخارات مهم بشمار مى‏ رفت

با اين توضيح ميزان ارزش پيشگامى على (علیه السلام) در اسلام بخوبى روشن مى‏ گردد.

دلائل پيشگامى على (علیه السلام) در اسلام

دلائل و شواهد پيشگامى على (علیه السلام) در متون اسلامى به قدرى فراوان است كه بيان همه آنها از حد گنجايش اين مقاله بيرون است، ولى به عنوان نمونه تعدادى از آنها را ذيلاً مى ‏آوريم:

الف- پيش از همه، خود پيامبر اسلام (صلّی الله علیه وآله وسلّم) به پيشقدم بودن على (علیه السلام) تصريح كرده و در ميان جمعى از ياران خود فرمود:

«نخستين كسى كه در روز رستاخيز با من در كنار حوض (كوثر) ملاقات مى ‏كند پيشقدم‌ترين شما در اسلام، على بن ابى طالب است.» (4)

ب - دانشمندان و محدثان نقل مى ‏كنند:

حضرت محمّد (صلّی الله علیه وآله وسلّم) روز دوشنبه به نبوت مبعوث شد و على (علیه السلام) فرداى آن روز (سه شنبه) با او نماز خواند.(5)

ج- امام در خطبه «قاصعه» مى ‏فرمايد: «آن روز اسلام جز به خانه پيامبر و خديجه راه نيافته بود و من سومين نفر آنها بودم. نور وحى و رسالت را مى ‏ديدم، و بوى نبوت را مى ‏شنيدم.» (6)

د- امام در جاى ديگر از سبقت خود در اسلام چنين ياد مى ‏كند: «خدايا من نخستين كسى هستم كه به سوى تو بازگشت، و پيام تو را شنيد و به دعوت پيامبر تو پاسخ گفت و پيش از من، جز پيامبر اسلام كسى نماز نگزارد.»(7)

هـ - على (علیه السلام) مى ‏فرمود: من بنده خدا و برادر پيامبر و صديق اكبرم، اين سخن را پس از من جز دروغگوى افتراء ساز، نمى ‏گويد. من هفت سال پيش از مردم با رسول خدا نماز گزاردم.(8)

و- عفيف بن قيس كندى مى ‏گويد:

من در زمان جاهليت بازرگان عطر بودم. در يكى از سفرهاى تجارتى وارد مكه شدم و مهمان عباس (يكى از بازرگانان بزرگ مكه) شدم، در يكى از روزها در مسجدالحرام در كنار عباس نشسته بودم، در اين هنگام كه خورشيد به اوج رسيده بود، جوانى به مسجد در آمد كه صورتش همچون قرص ماه نورانى بود، نگاهى به آسمان كرد و سپس رو به كعبه ايستاد و شروع به خواندن نماز كرد، چيزى نگذشت كه نوجوانى خوش سيما به وى پيوست و در سمت راست او ايستاد. سپس زنى كه خود را پوشانده بود، آمد و در پشت سر آن دو نفر قرار گرفت و هر سه با هم مشغول نماز و ركوع و سجود شدند.

من (از ديدن اين منظره كه در مركز بت پرستان، سه نفر آيين ديگرى غير از مرام بت پرستى را برگزيده ‏اند) در شگفت ماندم، رو به عباس كرده و گفتم: حادثه بزرگى است! او نيز اين جمله را تكرار كرد و افزود: آيا اين سه نفر را مى‏شناسى؟

گفتم: نه.

گفت: نخستين كسى كه وارد شد و جلوتر از هر دو نفر ايستاد، برادر زاده من محمّد بن عبدالله (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، و دومين فرد، برادرزاده ديگر من على بن ابى طالب (علیه السلام)، و سومين شخص همسر محمّد است. و او مدعى است كه آيين وى از طرف خداوند نازل شده است و اكنون در روى زمين، جز اين سه نفر كسى از اين دين پيروى نمى ‏كند.(9)

اين قضيه بخوبى نشان مى ‏دهد كه در آغاز دعوت پيامبر اسلام (صلّی الله علیه وآله وسلّم) غير از همسرش خديجه، تنها على (علیه السلام) آيين او را پذيرفته بوده است.

----------------------------------

پی نوشتها:

1- اخطب خوارزم، المناقب، نجف، المطبعة الحيدرية، 1385 هـ.ق، ص 18.

2- (وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ). (واقعه: 10-11)

3- (... لا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَقاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقاتَلُوا وَكُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى). (حديد: 10)

4- أوّلكم وروداً على الحوض، أوّلكم إسلاماً على بن أبي طالب:

- ابن عبدالبر، الاستيعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ اول، بيروت، داراحيا التراث العربى، 1328 هـ.ق، ج 3، ص 28.

- ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، تحقيق: محمّد ابوالفضل ابراهيم، چاپ اول، قاهره، داراحياء الكتب العربية، 1378هـ.ق، ج 13، ص 119.

با همين مضمون:

- الحاكم النيشابورى، المستدرك على الصحيحين، تحقيق و اعداد: عبدالرحمن المرعشى، چاپ اول، بيروت، دارالمعرفة، 1406 هـ.ق، ج 3، ص 17.

5- استنبى النبى يوم الاثنين و صلى على يوم الثلاثا:

- ابن عبدالبر، الاستيعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ اول، بيروت، داراحيا التراث العربى، 1328 هـ.ق، ج 3، ص 32.

- ابن اثير، الكامل فى التاريخ، بيروت، دارصادر، 1399 هـ.ق، ج 2، ص 57.

اين حديث را حاكم نيشابورى از دو طريق به صورت «نبى رسول الله...» نقل كرده است.(المستدرك على الصحيحين، تحقيق و اعداد عبدالرحمن المرعشى، چاپ اول، بيروت، دارالمعرفه، 1406 هـ.ق، ج 3، ص 112/

6-و لم يجمع بيت واحد يومئذ فى الاسلام غير رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم) و خديجه و انا ثالثهما، ارى نور الوحى و الرساله واشم ريح النبوه (نهج البلاغه، صبحى صالح، خطبه 192)/

7- اللهم انى اول من اناب، و سمع و اجاب، لم يسبقنى الا رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم) بالصلوة. (همان كتاب، خطبه 131)

8- طبرى، محمّد بن جرير، تاريخ الامم و الملوك، بيروت دارالقاموس الحديث، بى‏تا، ح 2، ص .312 الكامل، ح 2، ص 57.

9- به مآخذ زير نگاه كنيد:

- ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، تحقيق: محمّد ابوالفضل ابراهيم، چاپ اول، قاهره، داراحيا الكتب العربيه، 1378 هـ.ق، ج 13، ص 226.

- طبرى، محمّد بن جرير، تاريخ الامم و الملوك، بيروت، دارالقاموس الحديث، (بى تا) ج 2، ص .212 (با اندكى اختلاف در لفظ)

- ابن ابى الحديد در همان كتاب اين قضيه را از قول عبدالله بن مسعود نيز نقل كرده است كه او نيز در سفر به مكه شاهد چنين صحنه‏اى بوده است.