حیای پولدار بودن، حیای لازم و گمشده‌ای كه حالا نیست، كافی است سری به خیابان‌ها بزنید تا نبودش را خوب احساس كنید. دم‌دستی‌ترین نمونه‌اش، غرش بنز و ب.ام.و و پورشه‌های نیم میلیارد تومانی در خیابان‌ها، حتی خیابان‌های پایین شهر است.

پیامدهای تفاخر را فراموش کرده ایم نعمت ها و مواهبى که پروردگار در اختیار انسان ها گذاشته، در بسیارى از موارد، بیش از نیاز آنهاست، به گونه اى که مى توانند دیگران را نیز در آن سهیم کنند، بدون آن که زیانى به زندگى خودشان برسد؛ ولى گروهى به خاطر صفت رذیله «بخل» از این کار امتناع ورزیده و هیچ کس را در این مواهب خدادادى سهیم نمى کنند. گاه نیز با نمایش ثروت و قدرت به محرومان، نمک بر جراحات قلبشان پاشیده و گویى از این کار زشت و غیر انسانى خویش لذّت هم مى برند. 

خداوند در سوره قصص آیات 76 تا 77 می فرماید: «اِنّ قَارُونَ کَانَ مِنْ قَومِ مُوسى فَبَغَى عَلَیْهِمْ وَ آتَیْنَاهُ مِنَ الْکُنُوزِ مَا اِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ اُوْلِى الْقُوَّةِ اِذ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ اِنَّ اللّهَ لایُحِبُّ الفَرِحِینَ * وَ ابْتَغِ فِیمَا أتَاکَ اللّهُ الدّارَ الآخِرَةَ وَ لاتَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنیَا وَ اَحْسِنْ کَمَا اَحْسَنَ اللّهُ اِلَیکَ وَ لا تَبْغِ الفَسادَ فی الاَرْضِ اِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ المُفسِدینَ؛ قارون از قوم حضرت موسى علیه السلام بود، اما بر آنان ستم کرد، ما آن قدر از گنجها به او داده بودیم که حمل کلیدهاى آن براى یک گروه زورمند مشکل بود! (به خاطر آورید) هنگامى را که قومش به او گفتند: این همه شادى مغرورانه مکن که خداوند شادى کنندگان مغرور را دوست نمى دارد!ـ و در آنچه خداوند به تو داده، سراى آخرت را جستجو کن و بهره ات را از دنیا فراموش مکن و همان گونه که خدا به تو نیکى کرده، نیکى کن و هرگز در زمین به دنبال فساد مباش که خدا مفسدان را دوست ندارد»

این آیه به ماجراى عبرت انگیز یکى از ثروتمندان بزرگ بنى اسرائیل اشاره مى کند که بر اثر «بخل» و تکبّر و خودبزرگ بینى به سرنوشت بسیار دردناکى مبتلا شد. «قارون» از خویشاوندان نزدیک حضرت موسى علیه السلام و از چهره هاى سرشناس و ثروتمند بنى اسرائیل و به ظاهر از نخستین مۆمنان به آن حضرت نیز بود که آگاهى فراوانى از تورات داشت؛ اما او مثل بسیارى از ثروتمندان خودخواه و از خدا بى خبر، علاقه فراوانى به نمایش دادن ثروت خویش در برابر دیدگان فقراى بنى اسرائیل داشت که هر گاه اموال و دارایى عظیم و عجیب خویش را به نمایش مى گذاشت، دل هاى دنیاپرستان را به تپش درمى آورد تا جایى که تنها آرزوى مهم آنها این بود که روزى مثل قارون، صاحب چنین ثروتى شوند!

چند وقت پیش با یکی از پولدارهای جامعه در حال صحبت بودم.خیلی خلاصه می گویم :

از این پولدارهای «تازه به دوران نرسیده» بود! نیم‌قرن بود كه به دوران رسیده بود و سوار خر مراد، یك پیرمرد سرد و گرم چشیده، از معدود پولدارهایی كه مایه را با هوش و تولید و خلاقیت به كف آورده بود، نه با ارث و زد و بند و دلالی. داشت از وضع كارخانه‌اش می‌گفت، تا رسید به اینجا كه: «من می‌توانم و پولش را دارم كه بنز S500 چهارصدمیلیونی بخرم و بروم كارخانه‌ام، اما عمدا این كار را نمی‌كنم. با پژو 405 می‌روم كارخانه‌ام! ملاحظه كارگرها را می‌كنم...»

این «ملاحظه كارگرها» را كه گفت، دیگر حواسم از حرف‌هایش پرت شد، فكر كردم چه اسمی می‌شود برای این رفتار گذاشت.

او غرق حرف‌ها و توصیف موفقیت‌ها و ابعاد كارخانه و تعداد كارگرهایش بود و من به اسم فكر می‌كردم. در نهایت به نظرم رسید كه می‌شود اسمش را گذاشت «حیای پولدار بودن»، خوب این هم یك نوع حیا است!

این حیای پولدار بودن، حیای لازم و گمشده‌ای كه حالا نیست، كافی است سری به خیابان‌ها بزنید تا نبودش را خوب احساس كنید. دم‌دستی‌ترین نمونه‌اش، غرش بنز و ب.ام.و و پورشه‌های نیم میلیارد تومانی در خیابان‌ها، حتی خیابان‌های پایین شهر است.

انگار حالا در این زمانه، پولداری و مرفه بودن با تفاخر و به نمایش گذاشتن و حتی دل سوزاندن، گره خورده باشد.

با خودم گفتم چقدر میان آدما تفاوت وجود دارد و ارزش انسان ها متفاوت است.یک لحظه به یاد رساله حقوق امام سجاد علیه السلام افتادم که حضرت در آنجا برای هرچیزی حق و حقوقی بیان فرموده اند.یادتان می آید؟آیا می دانیم که این ثروت ها و مال هایی که خداوند به داده است حق هایی دارند؟!

حق ثروت ها بر گردن ما چیست؟

و اما حق مال تو این است كه جز از راه حلال به دست نیاورى و جز در راه حلال خرج نكنى و از جاى لازم دریغ نورزى و در جاى غیر لازم خرج نكنى و چون از آن خداست جز در راه او قرارش ندهى و حق ناشناس را بر خود ترجیح ندهى كه پس از تو نیز در اموالت جانشین خوبى نخواهد بود و آنها را در راه اطاعت الهى مصرف نخواهد كرد، پس تو او را بر این استفاده غلط كمك كرده اى و یا این كه او اندیشمندانه در مسیر اطاعت الهى مصرف خواهد كرد پس استفاده خواهد برد و گناه و افسوس و پشیمانى و عقاب براى تو خواهد ماند».(صحیفه سجادیه امام سجاد علیه السلام)

بدترین مال ها کدام است؟

حضرت امیرالمۆمنین علیه السلام مى فرمایند:

شرُّ المال ما لم یُنفَق فى سبیل الله منه و لم تُۆَدَّ زكاتُه ( تصنیف غررالحكم ، ص 369، حدیث 8354)

«بدترین مال آن است كه انسان در راه خدا هیچ چیزى از آن را مصرف نكند و زكات مالش را نپردازد»

یعنى به خیال این كه همه این مال متعلق به خود او است و مجاز است هرگونه مى خواهد در راه امیال خود مصرف كند، از حقوق واجب مالى خود چشم بپوشد. چنان كه در روایت دیگرى حضرت مى فرمایند:

شرُّ الاموال ما لم یُخرج منه حقُّ الله سبحانَه ( تصنیف غررالحكم ، ص 369، حدیث 8355)

«بدترین مال ، مالى است كه حق خداوند از آن مال ادا نشده باشد»

و قرآن نیز بر این نكته صحه مى گذارد و مى فرماید:

و فى اءموالهم حقّ للسّائل والمحروم ( سوره ذاریات ، آیه 19)

((و در اموال آنها حقى براى سائل و محروم است ))

اگر از این مال حقوق آنان را ادا نكند، بدترین مال است .

بهترین مسیر صرف مال چیست؟

از حضرت امیرالمۆمنین علیه السلام نقل شده است كه مى فرمایند:

مَن بذل فى ذاتِ الله مالَه عَجَّلَ له الخَلَفَ( تصنیف غررالحكم ، ص 379، حدیث 8582)

«اگر كسى مالش را در راه خدا صرف كند، خدا در جایگزینى آن مال تعجیل مى كند»

بر این اساس ، خداوند وعده داده است وسیله اى فراهم مى كند تا هرچه كه او در راه خدا صرف كرده و از دست داده است ، دوباره جایگزین شود. از این بالاتر نكته اى است كه خداوند در سوره مباركه بقره مى فرماید:

مثَلُ الَّذین یُنفقونَ اءَموالهم فى سبیل الله كَمثَلِ حَبَّة اءَنبَتَت سَبعَ سَنابلَ فى كلِّ سُنبُلَه مائَةُ حَبَّة و الله یُضاعفُ لِمَن یَشاءُ والله واسع علیم ( سوره بقره ، آیه 261).

«مثال كسانى كه مالشان را در راه خدا انفاق مى كنند، مانند كسى است كه یك دانه گندم را درون خاك مى كارد و وقتى سر از خاك بیرون مى آورد هر بوته اى ، هفت سنبله است و در هر سنبله اى صد دانه گندم ؛ و خداوند اضافه مى كند و هر اندازه كه بخواهد، خداوند وسعت دهنده دانا است »

یعنى یک دانه ، كاشته و هفتصد دانه تحصیل كرده است و بعد از آن مى فرماید: گاهى خدا این هفتصد تا را نیز چند برابر مى كند، خدا توسعه دهنده اى است كه مى داند چه مى كند؛ یعنى اقتضاى فضل الهى این است كه وقتى به انسان امر مى كند كه چنین كن ، پاداش و اجر آن را هم مقرر مى كند.

نكته مهم دیگر این است كه ، اگر اموال بسیارى در اختیار انسان باشد و در راه خدا صرف نكند، هیچ بهره دنیوى و اخروى از آنها نخواهد برد. فرمایش ‍ امیرالمۆ منین علیه السلام است كه مى فرمایند:

لم یُرزق المالُ مَن لم یُنفقهُ( تصنیف غررالحكم ، ص 380، حدیث 8612)

كسى كه از مالش انفاق نمى كند، گویى با فقرا مساوى است و اصلا خدا به او چیزى نداده است . كسى كه مالش را در راه خدا صرف نمى كند، از آن مال بهره نخواهد برد. كسى كه در مصرف مال در راه فرمان الهى و رضاى خدا بخل مى ورزد، گویى از این مال هیچ تنعم و سودى نخواهد داشت .

والَّذین یَكنزونَ الذَّهَب و الفضَّةَ و لا یُنفقونَها فى سبیل الله فبشِّرهم بعذاب اءَلیم ( سوره توبه ، آیه 34)

«كسانى كه طلا و نقره را گنجینه (ذخیره و پنهان ) مى سازند و در راه خدا انفاق نمى كنند، به مجازات دردناكى بشارت ده !».

كسى كه مال را به اصطلاح جمع آورى مى كند و حاضر نیست در راه رضاى خدا و حتى براى منافع شخصى خود مصرف كند، از آن مال منتفع نمى شود.

بهترین مال ها

حضرت سیدالشهداء علیه السلام فرموده اند:

خیرَ المال ما وَقَى العِرضَ( وسایل الشیعه ، ج 21، ص 557، حدیث 27865)

«بهترین مال آن است كه انسان به وسیله آن عزت خود را حفظ كند.» شبیه به این مطلب را حضرت امیرالمۆ منین علیه السلام مى فرمایند:

خیرُ اءَموالك ما وقَى عِرضَكَ( تصنیف غررالحكم ، ص 367، حدیث 8291)

«بهترین اموال تو آن مالى است كه آبروى تو را حفظ كند»

گاهى انسان براى حفظ آبرویش حاضر است شكم خود را گرسنه نگه دارد، اما به دیگران كمك كند، این مال بهترین و ارزشمندترین مال است و اساسا كسانى كه خرج كردنشان آسان است و به اصطلاح دستشان به جیبشان آشنا است ، معمولا عزت دنیویشان بیشتر است و به وسیله مال خود مى توانند به مراتبى از شرافت و عزت دنیوى دست پیدا كنند.

اءفضل المالِ ما استُرِقَّ به الاحرارُ( تصنیف غررالحكم ، ص 367، حدیث 8281)