نکته اولی که باید بدان توجه کنیم این است که اصل نجات انسان در مراحل برزخ و قیامت، وابسته به خود اوست و بدون ایمان و عمل صالح، این نجات محقق نمی شود. إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعيمِ (۸ لقمان) در حقيقت، كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏ اند، باغهاى پرنعمت خواهند داشت.

و اگر ایمان نباشد، حتی پیامبر (ص) نیز نمی تواند به آن شخص فایده ای برساند:

اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُوا (۸۰ توبه) چه براى آنان آمرزش بخواهى يا برايشان آمرزش نخواهى [يكسان است، حتّى‏] اگر هفتاد بار برايشان آمرزش طلب كنى هرگز خدا آنان را نخواهد آمرزيد، چرا كه آنان كفر ورزيدند.

اما از آن جا که مومنان نیز خلل هایی در اعمالشان دارند و گاهی به گناه آلوده شده اند یا انجام اعمال صالح بیشتر، سبب پاداش بیشتر برای آنها می شود، می توان به این مساله پرداخت .

و طبق آنچه متون دینی بیان کرده است، مردگان به دو نوع پس از مرگشان نیز از پاداش بهره مند می شود.

اول پاداش اعمالی که در زمان زندگی شان انجام داده اند، اما آن اعمال با مرگشان پایان نیافته و همچنان ادامه دارد. و در روایات سه مصداق برای آن بر شمرده اند. ۱-صدقه جاریه مثل مسجد یا بیمارستان و ... که شخص ایجاد کرده و هنوز از آن استفاده می شود. ۲- علم و دانشی که از میت به جا مانده و سبب هدایت افراد می شود. ۳- فرزند صالحی که از میت باقی مانده است.

دوم حسنات و خیراتی که که دیگران در حق میت انجام می دهند. بدون آنکه خود میت در آن نقشی داشته باشد. و دلایل این نوع بهره برداری نیز متعدد است.  مثل آیاتی که نشان دهنده تاثیر استغفار فرشتگان یا انسان های دیگر بر حال مومنان است:

وَ الَّذينَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذينَ سَبَقُونا بِالْإيمان (۱۰ حشر) كسانى كه از پس ايشان آمده‏اند، مى‏گويند: اى پروردگار ما، ما و برادران ما را كه پيش از ما ايمان آورده‏ اند بيامرز

وَ الْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ (۵  شوری) فرشتگان به ستايش پروردگارشان تسبيح مى‏گويند و براى ساكنان زمين آمرزش مى‏طلبند.

و در احادیث متعددی نیز به تاثیر اعمال بازماندگان اشاره شده است:

ابن عباس مى گويد: زنى حضور رسول خدا رسيد و گفت: مادرم مرده و روزه بر ذمه دارد. پيامبر صلى الله عليه وآله و سلم فرمود: هرگاه بدهى به مردم داشت، تو پرداخت مى كردى؟ آن زن گفت : بلى! پيامبرصلى الله  عليه وآله وسلم(فرمود: پرداخت بدهى خدا لازم تر است.  صحیح مسلم، ج ۵، ص ۷۳

عايشه مى گويد : مردى حضور رسول خدا رسيد و گفت: مادرم درگذشته و وصـيت ننمـوده اسـت، وچنـين مـى انديشم كه اگر توانايىِ سخن گفتن داشت، صدقه مى داد اگر از جانب مادرم صدقه دهم آيا براى او پاداشى هست؟ فرمود: بله سنن ابى داود،ج ۲، ص ۱۳۰، شماره ۱۶۸۱