اولا از دو منظر می توان گمراهی را بررسی کرد. اول آنکه بگوییم کدام اندیشه حق و کدام اندیشه باطل و گمراهی است و دوم آنکه بگوییم چه کس یا کسانی حق و چه کسانی باطل هستند.
وقتی این دو را کنار هم بگذاریم، مشخص می شود، آنچه بیشتر برایمان مفید است، اینکه اندیشه حق و باطل را بشناسیم. و الا اگر تمام دنیا هم بگویند خورشید به دور زمین می گردد، واقعیت تغییری نخواهد کرد. از همین رو به ما توصیه شده است که: در مسیر حق از کمی پیروان آن نترسیم. (امیر المومنین ع : الغيبة ص: ۲۷) کما اینکه فرموده اند، حق را ملاک تشخیص افراد قرار دهیم، نه آنکه با افراد حق را بسنجیم. (امیر المومنین ع كتاب سليم بن قيس الهلالي، ج‏۱، ص: ۱۵۷)

ثانیا قضاوت درباره افراد، عموما موکول به روز قیامت است. یعنی اگر چه می توان در مواردی، عناد و لجاجت شخص با حق را دریافت، اما این مساله درباره عموم مردم قابل تشخیص نیست. و قاضی این امر خدای متعال است که از درون اشخاص با خبر است و می داند هر شخص در زندگی اش در چه مقاطعی با حق مواجه شده و به آن پشت کرده یا آنکه روحیه پذیرش حق را داشته و عمدتا هر جا حقی را می فهمیده، تسلیم آن می شده است.

ثالثا تشخیص گمراهی دیگران یا بدان جهت است که در زندگی ما موثر هستند، مثل رهبران اجتماعی و ... که طبیعتا در بین همه مردم، تعداد کمی را در بر خواهند گرفت، یا آنکه در زندگی ما اثر چندانی ندارند. درباره طایفه اول که در زندگی ما موثر هستند، یا ادله کافی برای تشخیص لجاجت شان با حق را داریم یا آنکه می توانیم در هر مساله ای حق را معیار قرار دهیم و راجع به آن شخص با توجه به نظرات و عملکردش قضاوت کنیم. اما راجع به کسانی که تاثیر چندانی بر زندگی ما ندارند، می توانیم همزیستی مسالمت آمیز پیشه کنیم. خصوصا که از نظر دینی نیز بدان توصیه شده ایم و قرآن می فرماید:

لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ (۸  ممتحنه) خدا شما را از نيكى كردن و رعايت عدالت نسبت به كسانى كه در راه دين با شما پيكار نكردند و از خانه و ديارتان بيرون نراندند نهى نمى‏كند چرا كه خداوند عدالت‏پيشگان را دوست دارد..

همان گونه که مشخص است، دعوت به نیکی و رعایت عدالت در مقابل این افراد، ممدوح شمرده شده و خدای متعال دوست داشتن عادلان را در مقابل این گونه رفتارها بیان کرده است.

به هر حال آنچه لازم به تاکید است اینکه زیادی گمراهان، هرگز نمی تواند یک گمراهی را وجیه و معقول سازد. و انسانی که در عصر ارتباطات قرار گرفته و انواع و اقسام فرقه های انحرافی و باطل را می بینید، باید دقت کند که بین بحث همزیستی مسالمت آمیز با دیگران و حق بودن دیگران فرق است. کما اینکه هر کسی که امروزه اندیشه انحرافی دارد، لزوما جهنمی نخواهد بود. چرا که ممکن است، گمراهی اش در اثر جهل او باشد و خدای متعال او را مورد مغفرت خود قرار دهد.