إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إبراهيم وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِن بَعْضٍ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ. آل عمران/ 33ـ 34.

 

خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برترى داد. اينان نسلى هستند كه اول و آخرشان يكى و از يك سنخ است و خدا شنوا و دانا است‏.

 

آيه فوق، يكى ديگر از دلائل جعل الهى مقام نبوت و امامت است. اين آيه مى فرمايد: پيامبران الهى همانند آدم و نوح و ابراهيم، انتخاب جانشينى خود را به مردم واگذار نكردند؛ بلكه خداوند همان گونه كه خودشان را انتخاب و انتصاب كرده بود، جانشينان آنان را نيز برگزيد.

 

يكى از پيامبران الهى حضرت ابراهيم است كه طبق اين آيه، همان گونه كه خداوند خودش را برگزيده، آل آن حضرت را نيز براى مقام نبوت و امامت برگزيده است.

 

گزينش «آل ابراهيم» به مقام نبوت و امامت، در آيات ذيل نيز بيان شده است:

 

«وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّيَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ وَآتَيْنَاهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ» (عنكبوت/ 27)

 

 و اسحاق و يعقوب را به او بخشيديم و نبوت و كتاب آسمانى را در دودمانش قرار داديم و پاداش او را در دنيا داديم و او در آخرت از صالحان است.

 

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً وَإِبْرَاهِيمَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّيَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ فَمِنْهُم مُهْتَدٍ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ. (حديد/ 26)

ما نوح و ابراهيم را فرستاديم، و در دودمان آن دو نبوت و كتاب قرار داديم؛ بعضى از آنها هدايت يافته‏اند و بسيارى از آنها گنهكارند.

 

خداوند متعال درباره كيفيت انتخاب حضرت يوسف (عليه السلام) به عنوان جانشين حضرت يعقوب و پيامبرى براى بنى اسرائيل مى فرمايد:

وَكَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الاْحادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلى آلِ يَعْقُوبَ كَما أَتَمَّها عَلى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَإِسْحاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ. (يوسف/6)

و اين گونه پروردگارت تو را بر مى گزيند، و از تعبير خواب ها به تو مى آموزد، و نعمتش را بر تو و خاندان يعقوب تمام و كامل مى كند، همان گونه كه پيش از اين، بر پدرانت ابراهيم و اسحاق تمام كرد، به يقين، پروردگار تو دانا و حكيم است.

 

 رواياتى كه در منابع شيعه و سنى نقل شده، در تعيين مصداق «آل ابراهيم» چند احتمال بيان شده، ولى قدر متقين اين است كه مراد از آن، اسماعيل، اسحاق و يعقوب واسباط و از جمله رسول خدا صلى الله عليه وآله هستند.

 

سيوطى نقل كرده است:

وأخرج إسحاق بن بشر وابن عساكر عن ابن عباس في قوله (إن الله اصطفى) يعني اختار من الناس لرسالته (آدم ونوحا وآل إبراهيم) يعني إبراهيم وإسمعيل وإسحق ويعقوب والأسباط (وآل عمران على العالمين) يعني اختارهم للنبوة والرسالة على عالمي ذلك الزمان فهم ذرية بعضها من بعض فكل هؤلاء من ذرية آدم ثم ذرية نوح ثم من ذرية إبراهيم.

 

ابن عباس گفته: «ان الله اصطفي» يعنى؛ از ميان مردم براى رسالتش برگزيد «آدم و نوحا و آل ابراهيم» يعني ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط. «وآل عمران علي العالمين» يعني؛ آنان را براي نبوت و رسالت بر عالميان آن زمان برگزيد پس آنان ذريه اي هستند كه برخي آنان از برخي ديگر اند پس تمام آنها از ذريه آدم پس از آن از ذريه نوح پس از آن از ذريه ابراهيم هستند.

 

السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاى911هـ)، الدر المنثور، ج2، ص180، ناشر: دار الفكر - بيروت – 1993.

 

قتاده از مفسران اهل سنت مى گويد: رسول خدا صلى الله عليه وآله از آل ابراهيم است:

عبد الرزاق قال نا معمر عن قتادة في قولة تعالى (إن الله اصطفى آدم ونوحا وآل إبراهيم وآل عمران على العالمين ) قال: ذكر الله تعالى أهل بيتين صالحين ورجلين صالحين ففضلهما الله على العالمين فكان محمد صلى الله عليه وسلم من آل إبراهيم.

قتاده در ذيل اين آيه مى گويد: خداوند دو اهل خانه صالح و دو مرد صالح را ياد آورى كرده سپس آنان را بر عالميان برترى داده است. پس حضرت محمد صلي الله عليه وآله از آل ابراهيم است.

الصنعاني، عبد الرزاق بن همام الصنعاني (متوفاي 211 هـ)، تفسير القرآن، ج1، ص118، تحقيق: د. مصطفى مسلم محمد، دار النشر: مكتبة الرشد ـ الرياض، الطبعة الأولى 1410

 

بخارى بزرگترين محدث اهل سنت، و همچنين برخى ديگر از مفسران اهل سنت نقل كرده اند: ابن عباس در ذيل آيه: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ، گفت: آل عمران، آل محمد است:

 

 قال: وَآلُ عِمْرَانَ الْمُؤْمِنُونَ مِنْ آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَآلِ عِمْرَانَ، وَآلِ يَاسِينَ، وَآلِ مُحَمَّد صلى الله عليه وسلم يقول الله عز وجل: (إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ﴾ وَهُمُ الْمُؤْمِنُونَ.

 

آل عمران، مؤمنانى از آل ابراهيم، آل عمران، آل ياسين و آل محمد صلي الله عليه وآله است و مقصود از مؤمنان در آيه : إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ، همان مؤمنان اند.

 

البخاري الجعفي، ابوعبدالله محمد بن إسماعيل (متوفاي256هـ)، صحيح البخاري، ج4، ص138، ح3431 تحقيق د. مصطفي ديب البغا، ناشر: دار ابن كثير، اليمامة - بيروت، الطبعة الثالثة، 1407 - 1987.

 

الطبري، أبو جعفر محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب (متوفاي310)، جامع البيان عن تأويل آي القرآن، ج3، ص234، ناشر: دار الفكر، بيروت – 1405هـ

 

إبن أبي حاتم الرازي التميمي، ابو محمد عبد الرحمن بن محمد بن إدريس (متوفاي327هـ)، تفسير ابن أبي حاتم، ج2، ص635، تحقيق: أسعد محمد الطيب، ناشر: المكتبة العصرية - صيدا.

 

هدف از نقل اين روايات، صرف روشن كردن معناى آيه بود، تا در مقام استدلال به آن، براى خواننده تفهيم شود كه مراد از «آل ابراهيم و آل عمران» چه كسانى هستند.

 

جالب توجه اين است كه اگر به دقت سخن مفسران اهل سنت را در ذيل آيه بررسى كنيم به مواردى بر مى خوريم كه حتى ريزترين نكته آيه نيز روشن مى شود.

 

محمد بن ادريس شافعى از بزرگترين فقهاى اهل سنت و رهبر فرقه شافعى در كتاب «احكام القرآن»، »آل پيامبر» را همانند او برگزيده خدا معرفى مى كند و مى نويسد:

 

آل محمد الذين أمر رسول الله صلى الله عليه وسلم بالصلاة عليهم معه والذين اصطفاهم من خلقه بعد نبيه صلى الله عليه وسلم فإنه يقول )إن الله اصطفى آدم ونوحا وآل إبراهيم وآل عمران على العالمين( فاعلم أنه اصطفى الأنبياء صلوات الله عليهم وآلهم.

 

آل محمد كسانى هستند كه رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم دستور داده تا همراه خود حضرت بر آنها درود فرستاده شود. و كسانى هستند كه خداوند آنان را از ميان خلق خود بعد از پيامبرش برگزيد؛ زيرا خداوند مى فرمايد: خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيد. پس بدان كه خداوند انبياء و آل آنان را برگزيده است.

الشافعي، ابو عبد الله محمد بن إدريس ( متوفاي204هـ)،أحكام القرآن، ج1، ص77، تحقيق: عبد الغني عبد الخالق، ناشر: دار الكتب العلمية ـ بيروت، 1400

 

عبارت «والذين اصطفاهم من خلقه بعد نبيه»، اشاره به امر امامت و جانشينى رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم مى باشد و ابن ادريس شافعى تصريح مى كند كه خداوند، اهل بيت رسول خدا را از ميان بندگانش براى پيشواى امت برگزيده است.

 

از اين سخن ابن ادريس نتيجه به دست مى آيد كه در نسل حضرت ابراهيم كسانى بودند كه از جانب خداوند تنها مقام امامت (منهاى نبوت) را داشتند و در نهايت خداوند مقام امامت را براى آنها جعل كرده است.

 

استدلال به آيه

علامه شيخ على بحرانى از علماى سر شناش شيعه براى اثبات الهى بودن انتصاب امامت بر اساس آيه فوق اين گونه استدلال كرده است:

 

ومن البين أن في آل إبراهيم أنبياء وأئمة بإمامة مجردة من النبوة كالملوك المنصوبين من قبل الله في بني إسرائيل والاصطفاء واقع على الجميع فتكون الإمامة باصطفاء الله كالنبوة، إذ لا تخصيص في الآية بالنبوة وإذا كانت الإمامة باصطفاء الله بطل أن تكون ثابتة باختيار الناس.

 

روشن است كه در ميان آل ابراهيم هم پيامبر بودند و هم كسانى كه تنها مقام امامت را داشتند؛ مانند پادشاهانى كه از جانب خدا در ميان بنى اسرائيل منصوب بودند و انتخاب خدا بر تمام آنان واقع شد. پس امامت همانند نبوت به اختيار و انتخاب خداوند مى باشد و آيه اختصاص به نبوت ندارد. و هنگامى كه ثابت شد امر امامت به انتخاب و اختيار خداوند است، انتخاب امام با اختيار مردم، يك امر باطلى است.

 

البحراني، علي (متوفاي1340هـ)، منار الهدى في النص على إمامة الإثني عشر (ع)، ص156، تحقيق: تنقيح وتحقيق وتعليق: السيد عبد الزهراء الخطيب، ناشر: دار المنتظر للطباعة والنشر والتوزيع - بيروت – لبنان، چاپ الأولى1405 - 1985 م

نتيجه اين بخش

 

از مجموع تعبيرات مانند: «اِنِّى جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً، يا داود انا جعلناك خليفة فى الارض، وَجَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا، وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا، نجعلهم ائمة ونجعلهم الوارثين، واجعل لى وزيرا من اهلى، وَرَبُّكَ يَخْلُقُ ما يَشاءُ وَيَخْتارُ ما كانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ، إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إبراهيم وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ، كه در آيات فوق بررسى شد؛ به دست مى آيد، همانگونه كه خداوند رسول خدا صلى الله عليه وآله را برگزيده، امامان بعد ايشان را نيز براى امامت و پيشوائى مردم برگزيده است و اين گزينش فقط در اختيار خدا است نه در اختيار انسان؛ زيرا در اين آيات، نسبت جعل و برگزيدن و انتخاب به خدا نسبت داده شده است و هنگامى كه حضرت موسى مقام خلافت را براى هارون درخواست مى كند، از خدا درخواست مى كند؛ از اينجا روشن مى شود كه تنها مرجع اعطاء اين مقام خدا و تنها كسى هم كه حق انتخاب امام را دارد، خداوند است.