پاسخ :

نقد و بررسی: 
در قرآن كريم آياتي وجود دارد كه همگي دلالت دارند بر اينكه خداوند آسمان‌ها و زمين را در شش (6) روز خلق فرموده است (54/اعراف، 3/يونس، 7/هود، 4/سجده). از طرف دیگر در سورة مباركه فصلت در آيات 9 و 10 آمده كه: 
خداوند زمين را در دو روز و ارزاق زمين را در 4 روز آفريده است؛ آنگاه در آيه 12 همين سوره آمده كه نظم هفت آسمان را خداوند در دو روز استوار گردانيده است. حال اينجا چند سؤال مطرح است: 
1 . معناي "يوم" و روز در اين آيات چيست؟ (چگونه تمام عالم را خداوند در 6 روز آفريده آنگاه زمين و ارزاق آن هم در 2 روز و 4 روز خلق كرده است)؟ 
2. ارتباط آيات به چه صورتي است؟ 
3. مگر خداوند نمي‌توانست تمام عالم را در يك لحظه بيافريند؟ 
مراد از "يوم" در آياتي كه دلالت دارد بر اينكه آسمان‌ها و زمين در شش روز خلق شده‌اند عبارت است از: برهه‌اي از زمان كه تعبير به "دوران" مي‌كنيم و مراد همين روزهاي معمولي ما نيست كه از حركت وضعي زمين پديد مي‌آيد و استعمال "روز" براي قطعه‌اي از زمان در قرآن و متون دینی زياد استعمال شده است.1 
پس مراد از "يوم" در اين دسته از آيات، روز در مقابل شب نيست؛ چون كه در خلقت آسمان‌ها و زمين هنوز زمين و خورشيدي نبوده است تا اين "روز" پديد آيد و ملاك زمان‌مندي بشود. پس بايد مراد "دوره" باشد. اما اينكه كيفيت خلقت در اين 6 دوره به چه صورتي بوده است معلوم نيست. 
البته آنچه از آيات استفاده مي‌شود اين است كه دو روز براي خلق زمين بوده است (و مي‌توان احتمال داد كه منظور از اين دو روز، دو مرحله خلقت است؛ يك روز به گونه گاز و مايع و روز ديگر به صورت جامد) و دور روز، براي خلق آسمان (يك مرحله به صورت گاز يا دود و مرحله بعد به صورت آسمان‌های هفت‌گانه).2 
اما آنجا كه در سوره فصلت آمده كه خداوند، اقوات زمين را در 4 روز آفريده است، روز در آنجا مراد، فصول چهارگانه است و ربطي به اين دوران و مراحل خلقت ندارد و فصول اربعه از حركت انتقالي زمين به دور خورشيد پديد مي‌آيد.3 
پس نتيجه بحث تا اينجا اين شد كه خداوند آسمان‌ها و زمين را در 6 دوره خلق فرموده است؛ دو دوره مربوط به خلق زمين، دو دوره هم مربوط به خلق آسمان (اما كيفيت به چه صورتي بوده معلوم نيست)؛ آنگاه ارزاق و اقوات زمين در 4 فصل آفريده شده‌اند؛ يعني خداوند 4 فصل را آفريده تا ارزاق زمين به دست آيند. 
تا اين جا هم مراد از یوم مشخص شد و هم ارتباط آيات تا حدودي معلوم شد. 
و اما جواب سؤال سوم و آن اينكه چرا خداوند به تدريج عالم را خلق فرموده است. 
منظور از آسمان‌ها و زمين در آيات قرآن، آن چنان كه از موارد استعمال و قرائن كلام به دست مي‌آيد، مجموع "عالم ماده" است و امور مادي به تدريج صورت مي‌پذيرند. جهاني كه ما در آن زندگي مي‌كنيم، جهان مادّي است و از آثار لاينفك موجود مادّي اين است كه به تدريج و با طي مراحل به تكامل مي‌رسد و آسمان و زمین نیز از این قاعده مستثنا نیستند. 
خداوند عالم ماده را به اقتضاي اينكه از جمله اموري است كه به تدريج صورت مي‌پذيرد و با طي مراحل به كمالات خود مي‌رسد، در چند مرحله و در چند دوره خلق كرده است.4 

پي‌نوشت‌ها: 
1. الميزان، ج 17، ص 362-363، اسماعيليان. 
2. معارف قرآن، خداشناسي، كيهان‌شناسي، انسان‌شناسي، مصباح يزدي، ص 241-243، تاريخ انتشار 1376، چاپ اول، چاپ دفتر انتشارات اسلامي. 
3. الميزان، ج 17، ص 364، اسماعيليان. 
4. : معارف قرآن، مصباح يزدي، ص 253-254، چاپ اول، 1367، دفتر انتشارات اسلامي، و پرسش‌ها و پاسخ‌هاي مذهبي، ج 3، مكارم شيرازي و جعفر سبحاني، ص 204، انتشارات نسل جوان، 1370، چاپ دوازدهم.