در خاتمه اشاره به يك مطلب ضرورى است:

چنانكه ملاحظه كرديد صاحب حق بودن حضرت زهرا عليهاالسلام، بسيار روشن بوده است. هيچ يك از افراد جامعه اسلامى يا حداقل هيچ يك از علما و اصحاب پيامبر در امر فدك شكى به خود راه نداده اند، در زمان خود حضرت زهرا عليهاالسلام علتى كه براى عدم يارى حضرت اقامه مى كنند، نداشتن ياور است. [ بحار: 29/ 191. ]

همين مردم چه بسا به ابوبكر نيز در رابطه با حق حضرت زهرا عليهاالسلام گفتگو كرده اند، ولى چون ابوبكر ميدان را باز نكرده، مردم جرأت بر اصرار آن نكرده اند. چنانكه بعد از آن اميرالمؤمنين به مسجد آمدند و مطالبى را طرح كردند، در روايت دارد: «مردم در اين باره گفتگو كردند و گفتند: حضرت زهرا عليهاالسلام حق دارد و بايد ادعاى حضرت را پذيرفت» [ بحارالانوار: 29/ 130. ]، ولى چون ترتيب اثرى به آن داده نشده، در تاريخ ذكر نشده است.

در زمان عمر همين مردم هستند كه به او فشار مى آورند كه حق خاندان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم را بدهد، [البداية و النهاية: 4/ 231. ] و او چون به ثروت رسيده و مى تواند امورات خود را اداره كند و از طرفى دوست ندارد اموال زيادى به اميرالمؤمنين عليه السلام برسد، مقدارى از اموال را مى دهد. [ تاريخ مدينه ى منوره: 1/ 207. جامع الاصول: 10/ 386. وفاء الوفاء: 3/ 995. ] و آن قدر مسئله فدك واضح است كه عمر بن عبدالعزيز مى گويد: «من و شما مى دانيم كه فدك در دست فاطمه عليهاالسلام بوده و از حضرت گرفتند». و آن قدر مسئله روشن است كه در زمان مأمون همه علما اتفاق نظر داشتند كه فدك مال حضرت زهرا عليهاالسلام بود و بايد به وارثان آن حضرت تحويل داده شود؟!

اما با آن كه امر فدك بين همه مردم روشن بود، چگونه آن را از حضرت گرفتند و چگونه جرأت اين جسارت را يافتند. و از آن مهمتر چگونه بعضى خواسته اند اين عمل را توجيه كنند؟! آيا عملى كه بر خلاف قرآن و كلام و سيره پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم است، توجيه پذير است؟!

آيا براى توجيه عمل چند نفر از صحابه، بايد بر خلاف رضايت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله عمل كنيم؟

آيا صحابه آن قدر ارزش دارند كه در مقابل حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله نيز عمل آنها معيار قرار گيرد؟!

به نظر ما ارزش صحابه در گرو نقل كلام از حضرت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله مى باشد و هر گاه قول و عمل شان مطابق پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بود، نزد ما محترم؛ و اگر بر خلاف نظر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله عملى يا كلامى داشته باشند هيچ ارزش و قداستى براى ما نخواهد داشت.

ما تابع كلام و عمل پيامبر صلى اللَّه عليه و آله مى باشيم كه او نيز از خود چيزى نمى گويد، هر چه مى فرمايد وحى الهى است.

بالاخره فدك صحنه بزرگى براى امتحان مسلمانان بعد از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بوده كه درجه ايمان و اعتقاد گروهى از مسلمانها را به پيامبر كاملا واضح كرد.