21. (قال المجتبی علیه السلام فی جواب أسئلة رجل من أهل الشام) فی حدیث طویل:

قَالَ الشَّامِيُّ كَمْ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ كَمْ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ كَمْ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مَا قَوْسُ قُزَحَ وَ مَا الْعَيْنُ الَّتِي تَأْوِي إِلَيْهَا أَرْوَاحُ الْمُشْرِكِينَ وَ مَا الْعَيْنُ الَّتِي تَأْوِي إِلَيْهَا أَرْوَاحُ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَا الْمُؤَنَّثُ وَ مَا عَشَرَةُ أَشْيَاءَ بَعْضُهَا أَشَدُّ مِنْ بَعْضٍ؟

فَقَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام:

بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ أَرْبَعُ أَصَابِعَ فَمَا رَأَيْتَهُ بِعَيْنِكَ فَهُوَ الْحَقُّ وَ قَدْ تَسْمَعُ بِأُذُنَيْكَ بَاطِلًا كَثِيراً.

قَالَ الشَّامِيُّ: صَدَقْتَ.

قَالَ: وَ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ دَعْوَةُ الْمَظْلُومِ وَ مَدُّ الْبَصَرِ فَمَنْ قَالَ لَكَ غَيْرَ هَذَا فَكَذِّبْهُ.

قَالَ: صَدَقْتَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ.

قَالَ: وَ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ مَسِيرَةُ يَوْمٍ لِلشَّمْسِ تَنْظُرُ إِلَيْهَا حِينَ تَطْلُعُ مِنْ مَشْرِقِهَا وَ حِينَ تَغِيبُ مِنْ مَغْرِبِهَا.

قَالَ الشَّامِيُّ: صَدَقْتَ، فَمَا قَوْسُ قُزَحَ؟

قَالَ علیه السلام: وَيْحَكَ لَا تَقُلْ قَوْسُ قُزَحَ فَإِنَّ قُزَحَ اسْمُ شَيْطَانٍ وَ هُوَ قَوْسُ اللَّهِ وَ عَلَامَةُ الْخِصْبِ وَ أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ مِنَ الْغَرَقِ.

وَ أَمَّا الْعَيْنُ الَّتِي تَأْوِي إِلَيْهَا أَرْوَاحُ الْمُشْرِكِينَ فَهِيَ عَيْنٌ يُقَالُ لَهَا بَرَهُوتُ

وَ أَمَّا الْعَيْنُ الَّتِي تَأْوِي إِلَيْهَا أَرْوَاحُ الْمُؤْمِنِينَ وَ هِيَ عَيْنٌ يُقَالُ لَهَا سَلْمَى

وَ أَمَّا الْمُؤَنَّثُ فَهُوَ الَّذِي لَا يُدْرَى أَ ذَكَرٌ هُوَ أَمْ أُنْثَى فَإِنَّهُ يُنْتَظَرُ بِهِ فَإِنْ كَانَ ذَكَراً احْتَلَمَ وَ إِنْ كَانَتْ أُنْثَى حَاضَتْ وَ بَدَا ثَدْيُهَا وَ إِلَّا قِيلَ لَهُ بُلْ عَلَى الْحَائِطِ فَإِنْ أَصَابَ بَوْلُهُ الْحَائِطَ فَهُوَ ذَكَرٌ وَ إِنِ انْتَكَصَ بَوْلُهُ كَمَا انْتَكَصَ بَوْلُ الْبَعِيرِ فَهِيَ امْرَأَةٌ وَ أَمَّا عَشَرَةُ أَشْيَاءَ بَعْضُهَا أَشَدُّ مِنْ بَعْضٍ فَأَشَدُّ شَيْ‏ءٍ خَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْحَجَرُ وَ أَشَدُّ مِنَ الْحَجَرِ الْحَدِيدُ الَّذِي يُقْطَعُ بِهِ الْحَجَرُ وَ أَشَدُّ مِنَ الْحَدِيدِ النَّارُ تُذِيبُ الْحَدِيدَ وَ أَشَدُّ مِنَ النَّارِ الْمَاءُ يُطْفِئُ النَّارَ وَ أَشَدُّ مِنَ الْمَاءِ السَّحَابُ يَحْمِلُ الْمَاءَ وَ أَشَدُّ مِنَ السَّحَابِ الرِّيحُ تَحْمِلُ السَّحَابَ وَ أَشَدُّ مِنَ الرِّيحِ الْمَلَكُ الَّذِي يُرْسِلُهَا وَ أَشَدُّ مِنَ الْمَلَكِ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي يُمِيتُ الْمَلَكَ وَ أَشَدُّ مِنْ مَلَكِ الْمَوْتِ الْمَوْتُ الَّذِي يُمِيتُ مَلَكَ الْمَوْتِ وَ أَشَدُّ مِنَ الْمَوْتِ أَمْرُ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ يُمِيتُ الْمَوْتَ.

فَقَالَ الشَّامِيُّ أَشْهَدُ أَنَّكَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) حَقّاً وَ أَنَّ عَلِيّاً أَوْلَى بِالْأَمْرِ مِنْ مُعَاوِيَةَ.

 

شامى گفت:

ميان حق و باطل چه قدر فاصله است؟

و فاصله ميان آسمان و زمين چه اندازه است؟

و ميان مشرق و مغرب چه اندازه است؟

و قوس و قزح چيست؟

و چشمه‏ اى كه ارواح مشركين در آن منزل گزينند كدام است؟

و چشمه‏ اى كه ارواح مؤمنين در آن مأوى گيرند كدام؟

و مؤنث چيست؟

و ده چيزى كه يكى از ديگرى سخت‏ تر است چيست؟

 

حسن بن على (علیهما السلام) فرمود:

ميان حق و باطل چهار انگشت فاصله است پس آنچه با چشمت ديدى حق است ولى گاهى با دو گوشت بسيار باطل مي شنوى.

شامى گفت: راست فرمودى.

 

حضرت عليه السّلام فرمود: فاصله ميان آسمان و زمين باندازه يك دعاى ستمديده است و يك چشم انداز و هر كس جز اين، تو را گويد دروغش پندار.

عرض كرد: درست فرمودى اى فرزند رسول خدا.

 

فرمود: ميان خاور و باختر به اندازه گردش يك روزه آفتاب است از آنجا كه بهنگام سرزدن آفتاب مى‏ بينى تا آنجا كه بهنگام غروب.

شامى گفت: راست فرمودى، قوس قزح چيست؟

 

حضرت فرمود: واى بر تو قوس قزح مگو كه قزح نام شيطان است، آن قوس اللَّه است و نشانه فراوانى نعمت و ايمنى مردم آن سرزمين از غرق شدن است.

و اما چشمه‏ اى كه ارواح مشركان در آن جاى دارند چشمه‏ اى است كه به آن برهوت گفته مى‏ شود

و چشمه‏ اى كه روان‏ هاى مؤمنان را جايگاه است چشمه‏ اى است كه سلمى نام دارد

و اما مؤنث آن است كه معلوم نباشد نر است يا ماده (خنثى) انتظارش مي دارند تا بالغ شود اگر مرد باشد محتلم خواهد شد و اگر زن باشد خون حيض مى‏ بيند و پستان هايش برآمدگى پيدا مي كند و اگر اين علامت ها پديد نيامد دستورش مي دهند تا بر ديوارى بول كند اگر ادرارش بر ديوار رسيد، نر است و اگر مانند ادرار شتر واپس ريخت زن است.

 

و اما ده چيزى كه بعضى از بعض ديگر سخت‏ تر است:

سخت تر چيزى كه خداوندش آفريده است سنگ است

و سخت ‏تر از سنگ، آهن است كه با آن سنگ بريده مى‏ شود

و از آهن سخت‏ تر، آتش است كه آهن را مى‏ گدازد

و از آتش سخت‏ تر، آب است كه آتش را خاموش مي كند

و از آب سخت‏ تر، ابر است كه آب را با خود مي كشد

و سخت‏ تر از ابر، باد است كه ابر را بهر طرف مى‏ برد

و سخت‏ تر از باد، فرشته‏اى است كه باد را مي فرستد

و سخت‏ تر از فرشته، عزرائيل است كه فرشته را مي ميراند

و سخت‏ تر از فرشته ی مرگ، خود مرگ است كه ملك الموت را مي‌كشد

و سخت‏ تر از مرگ، فرمان پروردگار عالميان است كه مرگ را هم نابود مي سازد.

 

شامى گفت: گواهى مي دهم كه تو به حقيقت فرزند رسول خدائى و على (ع) به خلافت از معاويه سزاوارتر است.

خصال، باب 10، ح 33.

 

22. قَالَ رَجُلٌ لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام: إِنِّي مِنْ شِيعَتِكُمْ!

فَقَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ: يَا عَبْدَ اللَّهِ إِنْ كُنْتَ لَنَا فِي أوَامِرِنَا وَ زَوَاجِرِنَا مُطِيعاً فَقَدْ صَدَقْتَ وَ إِنْ كُنْتَ بِخِلَافِ ذَلِكَ فَلَا تَزِدْ فِي ذُنُوبِكَ بِدَعْوَاكَ مَرْتَبَةً شَرِيفَةً لَسْتَ مِنْ أهْلِهَا. لَا تَقُلْ لَنَا أنَا مِنْ شِيعَتِكُمْ وَ لَكِنْ قُلْ أنَا مِنْ مُوَالِيكُمْ وَ مُحِبِّيكُمْ وَ مُعَادِي أعْدَائِكُمْ وَ أنْتَ فِي خَيْرٍ وَ إِلَي خَيْر.

 

مردی به امام مجتبی علیه السلام عرضه داشت: من از پیروان شما هستم!

امام علیه السلام پاسخ فرمود: ای بنده‌ی خدا، اگر از دستورات ما پیروی می‌کنی و از آنچه ما تو را از آن بازمی‌داریم، اجتناب می‌کنی راست گفته‌ای و اگر این‌چنین نیست با ادّعای مقام شریفی که از اهل آن نیستی بر گناهان خود نیفزا. نگو از شیعیان شما هستم، بلکه بگو من از دوستداران شما و از گروه شما هستم و با دشمنان شما دشمن می‌باشم. در این‌صورت تو بر خیر هستی و به سوی خیر خواهی رفت.

مجموعه ورّام، ج 2، ص 425.

 

23. سئل الحسن بن علی بن أبی طالب علیه السلام عن العقل، فقال علیه السلام:

التجرع للغصة و مداهنة الاعداء.

 

از امام حسن علیه السلام در مورد عقل پرسیده شد؟ پس حضرت فرمود:

 

جرعه، جرعه غصه‏ ها را نوشيدن و با دشمنان سازش کردن است.

امالی صدوق، مجلس 96، ح 2.

 

24. قال الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام:

یَا ابْنَ آدْم! عَفِّ عَنِ مَحارِمِ اللّهِ تَكُنْ عابِداً، وَ ارْضِ بِما قَسَّمَ اللّهُ سُبْحانَهُ لَكَ تَكُنْ غَنِیّاً، وَ أحْسِنْ جَوارَ مَنْ جاوَرَكَ تَكُنْ مُسْلِماً، وَ صاحِبِ النّاسَ بِمِثْلِ ما تُحبُّ أنْ یُصاحِبُوكَ بِهِ تَكُنْ عَدْلاً.

أنّه کان بين أيديکم أقوام يجمعون کثيرا، و يبنون مشيدا، و يأملون بعيدا، أصبح جمعهم بُورا، و عملهم غرورا، و مساکنهم قبورا.

 

امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمود: اى فرزند آدم!

نسبت به محرّمات الهى عفیف و پاكدامن باش تا عابد و بنده خدا باشى.

راضى باش بر آنچه كه خداوند سبحان برایت تقسیم و مقدّر نموده است، تا همیشه غنى و بى نیاز باشى.

نسبت به همسایگان، دوستان و همنشینان خود نیكى و احسان نما تا مسلمان محسوب شوى.

با افراد (مختلف) آنچنان بر خورد كن كه انتظار دارى دیگران همانگونه با تو بر خورد نمایند که در این صورت عادل هستی.

به راستي در پيش روي شما مردماني‏ اند که [اموال] زياد جمع کنند و بناي محکم بسازند و آرزوهاي دور کنند، ولي اجتماعشان به پراکندگي و کارشان به فريبندگي و محل سکونتشان به گورها تبديل گردد.

کشف الغمه، ج 1، ص 572.

 

25. قال الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام:

يا بنَ آدمَ ، إنّكَ لم تَزَلْ في هَدمِ عُمرِكَ مُنذُ سَقَطتَ مِن بَطنِ اُمِّكَ ، فَخُذْ مِمّا في يَدَيكَ لِما بَينَ يَدَيكَ ؛ فإنّ المؤمنَ يَتَزوَّدُ ، و الكافِرَ يَتَمتَّعُ. وکان علیه السلام یتلو بعد هذه الموعظة: " وتزودوا فان خیر الزاد التقوی."

 

امام حسن عليه السلام :

ای پسر آدم، از زمانی که از مادر زاییده شدی مشغول نابود کردن عمر خود بوده ای ،پس از باقیمانده عمر خود برای آینده ( عالم آخرت ) ذخیره کن ، به درستی که مؤمن از این دنیا زاد و توشه برمی گیرد و کافر خوش گذارنی می کند. و بعد این آیه را تلاوت فرمودند: " و زاد و توشه برگیرید، به درستی که بهترین توشه تقوی است ".

کشف الغمه، ج 1 ، ص 572

 

 26. لما حضرت الحسن بن علي ( عليهما السلام ) الوفاة بكى، فَقِيلَ لَهُ: يَابْنَ رَسُولِ اللَهِ أَ تَبْكِي‌ وَ مَكَانُكَ مِنْ رَسُولِ اللَهِ الَّذِي‌ أَنْتَ بِهِ، وَ قَدْ قَالَ فِيكَ رَسُولُ اللَهِ صَلَّي‌ اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ مَا قَالَ، وَ قَدْ حَجَجْتَ عِشْرِينَ حَجَّةً مَاشِيًا، وَ قَدْ قَاسَمْتَ رَبَّكَ مَالَكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حَتَّي‌ النَّعْلَ وَ النَّعْلَ؟

فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: إنَّمَا أَبْكِي‌ لِخَصْلَتَيْنِ لِهَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ فِرَاقِ الاحِبَّةِ.

 

وقتی که وفات امام مجتبی علیه السلام فرا رسید، گریه کرد. به‌ آن‌ حضرت‌ عرض‌ كردند: اي‌ پسر رسول‌ خدا! شما چگونه‌ گريه‌ مي‌كنيد، در حاليكه‌ منزلت‌ شما با رسول‌ الله‌ اين‌ چنين‌ منزلتي‌ است‌، و رسول‌ الله‌ درباره شما آن‌ چنان‌ و آن‌ چنان‌ فرموده‌ است‌، و ديگر آنكه‌ شما بيست‌ بار با پاي‌ پياده‌ براي‌ اداي‌ مناسك‌ حجّ به‌ بيت‌الله‌ الحرام‌ رفته‌ايد، و سه‌ بار، تمام‌ مال‌ خود را با فقرا بالمُناصفه‌ تقسيم‌ نموديد حتّي‌ از تقسيم‌ نعل‌هاي‌ خود دريغ‌ ننموديد؟

 

حضرت‌ فرمود: گريه من‌ براي‌ دو چيز است‌: يكي‌ براي‌ هَولِ مُطّلَع‌، دهشت‌ و اضطرابي‌ كه‌ در حال‌ تجلّي‌ مقام‌ حضرت‌ احديّت‌ دست‌ مي دهد. دوّم‌ براي‌ فراق‌ أحِبّه‌ و دوري‌ محبّان‌ و محبوبان‌ من‌.

امالی صدوق، مجلس 39، ح 9.

 

27. إنّ الحسن بن علی علیهما السلام اذا بلغ باب المسجد، رفع رأسه و یقول:

الهى ضیفک ببابک، یا محسن قد اتاک المسىء، فتجاوز عن قبیح ما عندى بجمیل ما عندک، یا کریم.

 

هرگاه امام مجتبى (علیه السلام) به درب مسجد مى رسید سرش را بلند کرده مى گفت:

خدایا میهمانت مقابل خانه ات ایستاده، اى احسان کننده! گناهکار نزد تو آمده، از گناهان زشتى که در نزد من است به آن زیبایى که در نزد توست در گذر، اى بخشنده.

مناقب، ج 3 ص 180، بحارالانوار، ح 43 ص 339

 

28. قال الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام:

اِسْتَعِدَّ لِسَفَرِکَ وَ حَصِّلْ زادَکَ قَبْلَ حُلُولِ اَجَلِکَ وَاعْلَمْ اَنَّکَ تَطْلُبُ الدُّنْیا وَالْمَوْتُ یَطْلُبُکَ.

 

خود را برای سفر آخرتت آماده کن، و قبل از فرا رسیدن مرگ، زاد و توشه تهیه کن، و بدان که به راستی تو به دنبال دُنیا هستی در حالی که مرگ به دنبال توست.

بحار، ج 44، ص 139.

 

29. (ثمّ) قال الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام:

وَلا تَحْمِلْ هَمَّ یَوْمِکَ الَّذی لَمْ یَأْتِ عَلی یَوْمِکَ الَّذی اَنْتَ فیهِ وَاعْلَمْ اَنَّکَ لاتَکْسِبُ مِنَ الْمالِ شَیْئا فَوْقَ قُوْتِکَ اِلاّ کُنْتَ خازِنا لِغَیْرِکَ.

 

و غصّه روزی را که هنوز نیامده [یعنی فردا] بر روزی که در آن قرار داری تحمیل نکن [بلکه از امروزت استفاده کن]. و بدان که آنچه بیش از غذای خود از مال کسب می کنی، خزانه دار و نگهبان [وارثان و] دیگران هستی.

بحار، ج 44، ص 139.

 

30. (ثمّ) قال الحسن بن علی بن أبی طالب علیهم السلام:

وَاعْلَمْ اَنَّ فی حَلالِها حِسابٌ وَ فی حَرامِها عِقابٌ وَ فیِ الشُّبَهاتِ عِتابٌ، فَاَنْزِلِ الدُّنْیا بِمَنْزِلَةِ الْمَیْتَةِ خُذْ مِنْها ما یَکْفیکَ.

 

بدان که به حقیقت در حلال آن حساب و در حرام آن عقاب و در شبهناک آن سرزنش است. پس دنیا را به منزله مرداری قرار بده و به اندازه کفایت [و در حد ضرورت] از آن بگیر.

بحار، ج 44، ص 139.