در اين قسمت بايد به يك فرع فقهي توجه شود و آن اينكه آيا خواب، وضو را باطل مي كند؟

آنچه كه از اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام به دست ما رسيده و فقهاي اماميه ايدهم اللّه  بدان فتوي مي دهند اين است كه اگر خواب، طوري بر انسان غلبه كند كه نه صدايي بشنود و نه چيزي ببيند، وضوي او باطل است ولي اگر چشم ببيند و يا گوش بشنود وضو باطل نمي شود.

در ميان فقهاي اربعه اهل سنت اختلاف است. بعض از آنان مثل احمد حنبل همين نظر را دارند. روايات صحاح نيز در اين زمينه، مختلف است.

بخاري در ج 1 صحيح، كتاب الوضو، باب الوضو من النوم ص 4ـ63 دو حديث دارد كه هيچكدام به عنوان باب مربوط نيست ولي در دنباله عنوان مي نويسد: «اگر چشم كمي گرم شد و يكي دوبار چرتش برد، وضو واجب نيست.» مفهوم آن اين است كه اگر خوابيد بايد وضو بگيرد.

ابوداود و ابن ماجه(1) از علي عليه السلام روايتي نقل مي كنند كه مضمون آن در كلمات قصار نهج البلاغه ديده مي شود كه: «العين وكاء السّه فمن نام فليتوضأ» خلاصه مضمون آن اين است كه تا چشم بيدار است انسان مي تواند خود را كنترل كند و چون خوابيد بايد وضو بگيرد.

نيز ابن ماجه در حديث بعد، از رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم روايت مي كند كه فرمود: بول و غائط و خواب سه چيز است كه بايد براي آن وضو گرفت (مضمون حديث).

بخاري و مسلم از عايشه نقل مي كنند كه گفت: پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم اول شب مي خوابيد و آخر شب بيدار مي شد و نماز مي خواند. بعد از آن مي خوابيد و با صدي اذان بيدار مي شد و وضو مي گرفت و به نماز مي ايستاد.(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سنن ابي داود، ج 1، ص 52، كتاب الطهارة، باب الوضوء من النّوم و سنن ابن ماجه، ج 1، ص 161، كتاب الطهارة و سننها، باب الوضوء من النوم. عبارت متن، از سنن ابن ماجه نقل شده است.

2 ـ الف: صحيح بخاري، ج 2، ص 66، باب التّهجّد بالليل، باب من نام اول الليل و احيا آخره.

ب: صحيح مسلم، ج 1، ص 510، كتاب صلاة المسافرين و قصرها، باب 17.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ

حال به رواياتي كه مي گويد رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم مي خوابيد و بدون وضو به نماز مي ايستاد توجه فرماييد:

«ابن عباس مي گويد: رسول خدا بعد از نماز شب خوابيد و وضو نگرفته براي نماز صبح بيرون رفت.»(1)

ترمذي و ابو داود نيز نقل مي كنند كه اصحاب پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم مي خوابيدند و وضو نگرفته نماز مي خواندند.(2)

در بررسي اين روايات بايد گفت:

اولاً ـ روايت ابن عباس با آن چه كه عايشه نقل كرده در تعارض است.

ثانيا ـ از بعض روايات مسلم بر مي آيد كه وقتي نماز شب پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم تمام مي شد، مؤذن اذان مي گفت و آن حضرت براي نماز خارج مي شدند كه نشان مي دهد حضرتش بعد از نماز شب نمي خوابيدند و چنين نبود كه رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم موقع اذان در خواب باشد و مؤذن او بيدار، و صدي اذان، حضرتش را از خواب بيدار كند.

جالبتر از همه آن كه ابن ماجه در حديثي مرسل (يعني حديثي كه لااقل يك راوي از وسط افتاده و معلوم نيست او كيست و آيا شخص مورد اعتمادي است يا خير) مي نويسد كه بلال آمد تا به پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم بگويد وقت نماز است(!) گفته شد او در خواب است. بلال دو بار گفت: نماز از خواب بهتر است! (الصلاة خير من النوم) و لذا اين جمله در اذان صبح قرار گرفت و به همان صورت باقی ماند.(3)

آري، اهل سنت در اذان صبح خويش قدر نماز را آن قدر پايين مي آورند كه مي گويند نماز از خواب بهتر است! آن گاه به ما، كه از اهل بيت پاك پيامبر عليه وعليهم السلام پيروي مي كنيم، ايراد مي كنند كه چرا شما در اذان مي گوييد: «حي علي خير العمل»! مگر كسي شك دارد كه نماز، بهترين عمل است؟

من خود اين موضوع را با بعض برادران مصري در ميان گذاشتم و آن ها تصديق كردند كه اصولاً خواب و نماز را كنار هم گذاشتن و يكي را بر ديگري برتري دادن، صحيح نيست.

ما اكنون در صدد بيان اين موضوع نيستيم كه آيا «حي علي خير العمل» جزء اذان مي باشد يا خير، فقط مي خواهيم بگوييم كه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم هنگام اذان صبح بيدار بود، نه آن كه بلال او را بيدار كند، و لذا اين كه حضرتش مي خوابيد و وضو نگرفته به نماز مي ايستاد، صحيح نيست.

ـــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الف: صحيح بخاري، ج 8، ص 86، كتاب الدعوات، باب الدعاء اذا انتبه باللّيل.

ب: صحيح مسلم، ج 1، ص 30-525، كتاب صلاة المسافرين و قصرها، باب الدعاء في صلاة الليل و قيامه.

ج: سنن نسائي، ج 2، ص 32، كتاب الاذان، باب 41.

مضمون آن را ابن ماجه نيز در باب الوضوء من النوم (ر.ك پاورقي 129) نقل كرده است.

2 ـ سنن ترمذي، ج 1، ص 113، ابواب الطهارة، باب 57 ؛ و سنن ابي داود، ج1، ص 51، كتاب الطهارة، باب الوضوء من النوم.

3 ـ ج 1 سنن، ص 237، كتاب الاذان و السنة فيها، باب السّنّة في الاذان.