پيش گفتار

بسم الله الرحمن الرحيم

بدون شك سخنرانى و منبر رفتن ، يكى از بهترين راه هاى تبليغ احكام دين مبين اسلام و از خصيصه ها و امتيازات شيعه است .

نويسنده مفتخر است كه از اولين سالهاى طلبگى تا كنون ضمن درس و بحث و تدريس و تدرس ، اهل منبر نيز بوده و افتخار روضه خوانى امام حسين عليه السلام را دارد؛

از اين روى بحمدالله از ماه رمضان سال 1404 ق تاكنون بعد از نماز ظهرين ، در مسجد امام حسن عسكرى عليه السلام قم حدود يك ساعت منبر مى رود و اكثرا مطالب را فهرست گونه نوشته است .

در سال 1410 ق كه روز اول برابر با هشتم فروردين 1369 ش بود، موضوع سخن خطبه شريفه شعبانيه رسول اكرم صلى الله عليه و آله بود، فكر كردم اگر مطالب را پاكنويس كنم شايد براى خود و ديگران سودمند باشد.

- در نقل احاديث اكثرا نص و متن روايت را آوردم ، تا مبلغين بزرگوار آن را بررسى و اگر احيانا در ترجمه دچار اشتباه شده ام متوجه باشند. ضمنا از حلاوت شيرينى كلام معصومين عليهم السلام بيش ترى برده باشيم كه امام باقر عليه السلام به فضيل بن يسار فرمود: يا فضيل ان حديثنا يحيى (1) القلوب .

- مدرك روايات را اكثرا از بحارالانوار نوشتم و به دليل رعايت اختصار فقط راوى از معصوم را نوشتم و همچنين خطبه هاى آغازين و دعاهاى پايان منبر را نوشتم .

- در نوشتار سعى شده است ساده و روان باشد همان گونه كه در گفتار نيز سعى ام بر اين بود و مبلغين تازه كار هم بتوانند از آنها بهره ببرند.

- به دليل آن كه روايات زيادى نقل كرده ام ، دو اجازه روايتى از اجازاتم را كه به آنها مفتخرم مى آورم : اولى از مرحوم علامه حاج شيخ آقا بزرگ تهرانى قدس سره صاحب الذريعه و دومى از استاد معظم مرحوم حضرت آيت الله العظمى مروج قدس سره مؤ لف منتهى الدرايه است .

در پايان لازم مى دانم از كسانى كه مرا در انتشار اين اثر يارى كردند، سپاس گزارى و قدردانى نمايم اللهم اجعله خالصا لوجهك الكريم .

سيد محمد على جزايرى (آل غفور)

تابستان 1381 ش

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدلله رب العالمين و الصلوة و السلام على محمد وآله الطيبين الطاهرين و لعنة الله على اعدائهم و غاصبى حقوقهم الى يوم الدين

خطبه شريفه شعبانيه 

روى الصدوق قدس سره الشريف بسند معتبر عن على بن موسى الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلام عن على اميرالمؤ منين عليه السلام قال (2): ان رسول الله صلى الله عليه و آله خطبنا ذات يوم فقال ايها الناس انه قد اقبل اليكم شهر لله بالبركة و الرحمة و المغفرة شهر هو عندالله افضل الشهور و ايامه افضل الايام و لياليه افضل الليالى و ساعاته افضل الساعات هو شهر دعيتم فيه الى ضيافة الله و جعلتم فيه من اهل كرامة الله انفاسكم فيه تسبيح و نومكم فيه عبادة و عملكم فيه مقبول و دعاؤ كم فيه مستجاب فاساءلوا الله ربكم بنيات صادقة و قلوب طاهرد ان يوفقكم لصيامه و تلاوة كتابه فان الشقى من حرم غفران الله فى هذا الشهر العظيم و اذكروا بجوعكم و عطشكم فيه جوع يوم القيامة وعطشه و تصدقوا على فقرائكم و مساكينكم و وقروا كباركم و ارحموا صغاركم و صلوا ارحامكم و احفظوا السنتكم و غضوا عما لايحل النظر اليه ابصاركم و عما لايحل الاستماع اليه اسماعكم على ايتام يتحنن على ايتاكم و توبوا الى الله من ذنوبكم و ارفعوا اليه ايديكم بالدعاء فى اوقات صلواتكم فانها افضل الساعات ينظرالله عزوجل فيها بالرحمة الى عباده يجيبهم اذا ناجوه و يلبيهم اذا نادوه و يعطيهم اذا ساءلوه و يستجيب لهم اذا دعوه ايها الناس ان انفسكم مرهونة باعمالكم ففكوها باستغفاركم و ظهوركم ثقيلة من اوزاركم فخففوا عنها بطول سجودكم واعلموا ان الله عزوجل اقسم بعزته ان لايعذب المصلين و الساجدين و ان لايروعهم بالنار يوم يقوم الناس لرب العالمين ايهاالناس من فطر منكم صائما مؤ منا فى هذا الشهر كان له بذلك عندالله عتق رفيه و مغفرة لما مضى من ذنوبه قيل يا رسول الله افليس كلنا يقدر على ذلك فقال صلى الله عليه و آله اتقوا النار و لو بشق تمرد اتقوا النار و لو بشربة من ماء ايهاالناس من حسن منكم فى هذا الشهر خلقه كان له بذلك جوازا على الصراط يوم تزل فيه الاقدام و من خفف فى هذا الشهر عما ملكت يمينه خفف الله عليه حسابه و من كف فيه شره كف الله عنه غضبه يوم يلقاه و من اكرم فيه يتيما اكرمه الله يوم يلقاه و من وصل فيه رحمه وصله الله برحمته يوم يلقاه و من قطع اللع عنه رحمته يوم يلقاه و من تطوع فيه بصلاة كتب الله له براءة من النار ادى فيه فرضا كان له ثواب من ادى سبعين فريضة فيما سواه من الشهور و من اكثر فيه من الصلاة على ثقل الله ميزانه يوم تخف الموازين و من تلافيه اية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القران فى غيره من الشهور ايها الناس ان ابواب الجنان فى هذا الشهر مفتحة فاساءلوا ربكم ان لايغلقها فى عنكم و ابواب النيران مغلقة فاسالوا ربكم ان لا يفتحها عليكم و الشياطين مغلولة فاسالوا ربكم ان لايسلطها عليكم قال اميرالمومنين عليه السلام فقمت فقلت يا رسول الله ما افضل الاعمال فى هذا الشهر فقال يااباالحسن افضل الاعمال فى هذا الشهر الورع عن محارم الله ثم بكى فقلت يا رسول الله ! ما يبكيك ؟ فقال : يا على ! ابكى لما يستحل منك فى هذا الشهر كانى بك و انت تصلى لربك و قد انبعث اشقى الاولين و الاخرين شقيق عاقر ناقة ثمود فضربك ضربة على قرنك فخضب منها لحيتك قال اميرالمومنين عليه السلام فقلت يا رسول الله و ذلك فى سلامة من دينى فقال صلى الله عليه و آله فى سلامة من دينك ثم قال يا على ! من قتلك فقد قتلنى و من ابغضك فقد ابغضنى و من سبك فقد سبنى لانك منى كنفسى روحك من روحى و طينتك من طينتى ان الله تبارك و تعالى خلقنى و اياك و اصطفانى و اياك و اختارنى لنبوة و اختارك للاءمامة فمن انكر امامتك فقد انكر نبوتى يا على ! انت وصيى و ابو و لدى و زوج ابنتى و خليفتى على امتى فى حياتى و بعد موتى امرك امرى و نهيك نهيى اقسم بالذى بعثنى بالنبوة و جعلنى خير البرية انك الحجة الله على خلقه و امينه على سره و خليفته على عباده (3)

شخصيت شيخ صدوق

خطبه اى كه قرائت كردم ، معروف به خطبه شعبانيه است كه ان شاء الله در طى ماه مبارك رمضان ، به تدريج ، به شرح و توضيح آن خواهم پرداخت . منبع اين خطبه شريف ، كتاب عيون اخبار الرضا عليه السلام از تاءليفات شيخ جليل ، محمد بن على بن الحسين بن موسى بن بابويه صدوق است . چنانچه مى دانيد كتاب من لايحضره الفقيه از تاءليفات اوست كه يكى از چهار كتابى است كه مدرك تمام احكام و دستورات ما است (سه كتاب ديگر، يكى اصول كافى ، تاءليف شيخ كلينى قدس سره الشريف و دو كتاب ديگر تهذيب و استبصار است كه تاءليف شيخ طوسى مى باشد.

شيخ صدوق بى نياز از تعريف و رئيس المحدثين و وجه الطائفه است و به دعاى امام زمان - ارواحنا فداه - متولد شد. او در حدود سيصد كتاب (4) تاءليف نموده كه يكى از آنها كتاب عيون اخبار الرضا عليه السلام است كه براى كتاب خانه صاحب بن عباده بوده است كه از بزرگان شيعه و امرا بود و چون قصيده اى در مدح امام رضا عليه السلام سروده بود، شيخ صدوق كتاب عيون را براى كتابخانه اش ، تاءليف كرد.

شيخ صدوق ، سرانجام در سال 381 ه‍ق در رى درگذشت و در همان جا مدفون شد. مرقد پدرش على بن بابويه در قم است .

رمضان ماه ضيافت الله 

امام رضا عليه السلام به نقل از پدران بزرگوارش ، از امام على عليه السلام اين گونه نقل مى كند كه ايشان فرمودند:

روزى در جلسه اى حاضر بودم ، رسول خدا صلى الله عليه و آله براى ما خطبه خواند و فرمود: اى مردم ! اينك ماه خدا به سوى شما روى آورده است ؛ با بركت و رحمت و آمرزش گويا روزهاى آخر ماه شعبان بوده ؛ بنابراين حضرت ماه رمضان را تشبيه مى كند به كسى كه به طرف انسان مى آيد و مثل آن كه سوغاتى بسيار جالب و نفيس همراه خود آورده است كه آن بركت و رحمت و مغفرت است ماه رمضان نزد خدا، از بهترين ماه هاى سال و روزهاى آن ، شريف ترين روزها و شبهاى آن بهترين شب ها و ساعت هاى آن ، بهترين ساعت ها است . ماه رمضان ، ماهى است كه شما را در آن ، به مهمانى خدا فرا خوانده اند، شما را گرامى و محترم شمرده اند، و مورد پذيرايى قرار داده اند، تا آنجا كه نفس زدن شما در اين ماه ثواب تسبيح گفتن و خواب شما در آن ، ثواب عبادت دارد. اعمال شما مورد پذيرش حضرت حق و دعاى شما مستجاب است بنابراين از پروردگار خود با نيت خالص و دلى پاك ، بخواهيد كه شما را بر روزه گرفتن اين ماه و تلاوت قرآن مجيد، موفق بدارد. همانا بدبخت و شقى است كسى كه در اين ماه پر بركت ، از آمرزش خدا محروم و بى بهره بماند.

ميهمانى خدا به چه معنا است 

و اما منظور از مهمانى خدا چيست ؟! پذيرايى در اين مهمانى چگونه است ؟ آيا سفره اى رنگارنگ و غذاهايى گوناگون است ! هرگز! ميزبانى خدا شكل ديگرى است ؛ مائده اش آسمانى است . او با قرآن پذيرايى مى كند، با ليلة القدر پذيرايى مى كند (شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن ) (5) هر چه بخواهى در او هست (ليلة القدر خير من الف شهر) (6).

چشم دل باز كن كه جان بينى

آن چه ناديدنى است آن بينى

وقتى انسان روايات مربوط به ماه مبارك و دعاهاى وارده در آن را بررسى مى كند، مى بيند كه خداى تعالى ، بهانه اى خواسته تا در اين ماه پرفيض و بركت ، به بندگان خود لطف و رحمت كند و گرنه چرا نفس كشيدن كه امرى تكوينى و غير ارادى است ثواب گفتن سبحان الله را داشته باشد كه ثواب آن براى هر يك سبحان الله ، سبز شدن يك درخت در بهشت است (7) و نيز چگونه خوابيدن كه ناچار از آن هستيم ، ثواب عبادت و نماز را پيدا كرده است ؟!

عزيزان ! اين سفره و اين شما، فرصت را از دست ندهيد و غنيمت شماريد.

گر گدا كاهل بود، تقصير صاحب خانه چيست ؟

شرافت ماه رمضان 

از روايت ديگرى كه شيخ صدوق آن را نقل كرده (8) شرافت ماه رمضان ، پيش از آمدنش شناخته مى شود:

عن عبدالسلام بن صالح الهروى (9) قال دخلت على ابى الحسن على بن موسى الرضا عليه السلام فى اخر جمعه من شعبان فقال لى يا اباالصلت ان شعبان قد مضى اكثره و هذا آخر جمعة منه فتدارك فيما بقى منه تقصيرك فيما مضى منه و عليك بالاقبال على ما يعنيك و ترك ما لايعنيك و اكثر من الدعاء و الاستغفار و تلاوة القران و تب الى الله من ذنوبك ليقبل شهر الله عليك و انت مخلص لله و عزوجل و لاتدعن امانة فى عنقك الا اديتها و لا فى قلبك حقدا على مؤ من الا نزعته و لا ذنبا انت مرتكبه الا اقلعت عنه و اتق الله و توكل عليه فى سرائرك و علانيتك و من يتوك على الله فهو حسبه ان الله بالغ امره قد جعل الله لك شى ء قدرا و اكثر من ان تقول فيما بقى من هذا الشهر اللهم ان لم تكن غفرت لنا فيمامضى من شعبان فاغرلنا فيما بقى منه فان الله تبارك و تعالى يعتق فيهذا الشهر رقابا من النار لحرمة شهر رمضان (10).

اباصلت هراتى مى گويد: در آخرين جمعه ماه شعبان بر امام رضا عليه السلام وارد شدم حضرت فرمودند: اى اباصلت ! بيش تر روزهاى ماه شعبان گذشت و اينك آخرين جمعه آن است ؛ پس در اين چند روز باقى مانده ، كوتاهى و تقصيرت را نسبت به گذشته جبران كن ! بر تو باد كه روى آورى به آن چه براى تو فايده دارد؛ پس بايد زياد دعا كنى و طلب مغفرت نمايى و قرآن بخوانى و از گناهانت به درگاه خدا توبه كنى تا اين كه هنگام فرا رسيدن ماه مبارك ، تو خالص و پاك باشى . مبادا امانتى بر دوش تو باشد، مگر آن كه آن را مسترد نمايى و يا در دل تو كينه اى باشد نسبت به يك نفر مؤ من ، مگر آن كه برطرفش نمايى و گناهى باشد كه انجام مى دادى و هنوز دل از آن نكنده باشى ، از خدا بترس ! و در تمام كارهاى پنهان و آشكارت به خدا توكل كن ! زيرا هر كس به خداوند توكل كند، خداوند براى او كافى است .

اى ابا صلت ! اين چند روز باقى مانده از ماه شعبان زياد بگو: خدايا! اگر تا كنون گناهان مرا نبخشوده اى ، پس در باقى مانده آن مرا ببخش . به درستى كه خداى تعالى در اين ماه ، به احترام ماه رمضان ، افراد زيادى را از آتش جهنم آزاد مى كند.

همانا خداوند متعال ماه مبارك را بهانه اى قرار داده تا بندگانش را مورد لطف و رحمت و مغفرت قرار دهد.

ميهمانى زمانى و مكانى خدا

مرحوم حاج شيخ جعفر شوشترى مى فرمايد (11): خداوند براى زندگانى بندگان خود، دو چيز را كه بيش از هر چيز مورد احتياج آنها بوده ، بيش از هر چيز ديگر خلق فرمود: يكى زمان و ديگرى در مكان ، هيچ موجودى جز ذات اقدسش بى نياز از آن دو نيست (همان گونه كه هوا و آب كه بيش تر مورد نياز است ، بيش تر از ساير موجودات خلق فرموده است ). ولى ذات مقدس بارى تعالى ، منزه از احاطه زمان و مكان است ؛ زيرا خالق اين امور نمى شود محتاج به آنها باشد؛ وگرنه آن امور بايد مقدم بر ذات او باشند و اين ، خلاف فرض است . در عين حال از تمام مكان ها مكان خاصى را به لطف خود ممتاز و آن را خانه خود ناميده است تا بندگانش متوجه آن شوند و او نيز الطاف و مواهب خود را بيش تر به آنها برساند و آن خانه ، كعبه معظم است ،. كه آن را بيت الله نام نهاده است و همچنين از تمام زمان ها زمان خاصى را به خود نسبت داده و آن را شهر الله ناميده تا لطف و كرم و مغفرت خود را در آن ماه به تمام بندگانش برساند كه آن ماه بيش از كعبه موجب رحمت خدا و آمرزش اوست ؛ چون هر سال تمام بندگان خود را به مهمانى در اين ماه فرا مى خواند. چنانچه مردم را به زيارت خانه خود دعوت فرموده است و حضرت ابراهيم خليل را وسيله دعوت براى خانه خود قرار داده و اذن فى الناس بالحج ياءتوك رجالا و على كل ضامر ياءتين من كل فج عميق (12) كه در خبر است : وقتى حضرت ابراهيم خانه كعبه را ساخت ، ماءمور شد كه مردم را به زيارت آن دعوت كند، در اين هنگام عرض كرد: خدايا! صداى من به تمام عالم و ذرات آن نمى رسد. خطاب رسيد: از تو صدا زدن و از ما رساندن . بنابراين صدا زد: هلموا الى الحج ! تمام مردم شنيدند؛ جبرئيل هم ندا داد: هلموا الى الحج (13) شيطان نيز چنين كرد: حال هر كسى كه به نداى حضرت ابراهيم لبيك گفته باشد به حج مى رود و هر كه سالم بر مى گردد ولى يا در آنجا و يا در بين راه مى ميرد و هر كس نداى جبرئيل گفت ، به حج مى رود ولى يا در آنجا و يا در بين راه مى ميرد و هر كس نداى شيطان را لبيك گفته به حج مى رود و برمى گردد و از خدا روى گردان مى شود (آرى ، حاجى و رباخوارى تحاجى و احتكار، حاجى و دروغ !) بعد حاج شيخ فرمود: و وسيله دعوت به مهمانى در ماه رمضان را حبيب خود حضرت محمد بن عبدالله صلى الله عليه و آله قرار داده كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم لعلكم تتقون (14) سپس مى فرمايد: اگر در ماه رمضان نتوانى از در تقوا و ايمان و صلاح و استغفار و توبه وارد اين مهمان سرا شوى ، من مهمانى ديگر سراغ دارم كه از آن مهمانى مى توان به اين مهمانى هاى الهى راه پيدا كرد و آن ، باب الرحمة الخاصة ابى عبدالله الحسين عليه السلام و ماهش محرم و مكانش كربلا است .

ذكر توسل به حضرت زهرا (س ) 

ولى برادران ! چون جلسه اول است ، من مى خواهم شما را جاى ديگر و به مهمانى ديگرى ببرم . گرچه صاحب خانه را پيدا نكرديم ، ولى لطف او به ما مى رسد. برويم مدينه و متوسل شويم به شفيعه روز جزا - فاطمه اطهر - جگر گوشه رسول خدا. اما مدينه رفته ها! هرچه گشتيم قبر آن مظلومه عالم را پيدا نكرديم ؛ بنابراين گاهى در خانه اش ، گاهى در بقيع ، گاهى مابين قبر رسول اكرم صلى الله عليه و آله و منبر، زيارتش را خوانديم . آرى ، قبرش مخفى است و با اين مخفى بودن ، تا روز قيامت به دنيا و مردم دنيا فهماند كه من رفتم و ناراضى رفتم ؛ من رفتم و مظلوم رفتم ؛ من رفتم و شهيده رفتم . راستى اگر قبر حضرت زهرا عليها السلام آشكار بود، ما چه دليلى بر مظلوميت او داشتيم تا به دشمن اثبات كنيم !؟

او وصيت كرد: ياعلى ! مرا شب غسل بده ، شب كفن كن و شب دفن كن . نمى خواهم كسانى كه بر من ظلم و ستم كرده اند، در تشييع جنازه ام ، حاضر باشند. اميرالمؤ منين عليه السلام به وصايا عمل كرد. شب غسل داد و كفن كرد و شبانه دفن نمود، اما چه حالى داشت ، خدا مى داند و خودش و رسول خدا. پس از دفن فاطمه اش چند جمله اى را اين گونه درد دل كرد:

السلام عليك يا رسول الله عنى و عن ابنتك النازلة بجوارك و السريعة اللحاق بك قل يا رسول الله عن صفيتك صبرى و رق عنها تجلدى ...

درود بر شما اى رسول خدا از طرف خودم و دخترت فاطمه كه اينك به جوار شما آرميده است و چه زود به شما ملحق شد يا رسول الله صبرم در اين مصيبت برگزيده تو بسيار كم است و طاقت و تابم از دست رفته است .

تا آنجا كه عرض كرد:

لقد استرجعت الوديعة و اخذت الرهينه اما حزنى فسرمد و اما ليلى فمسهد الى ان اختار الله لى دارك التى انت بها مقيم و ستبنئك ابنتك بتظافر امتك على هضمها ظلمها فاحفها السوال و استخبرها الحال فكم من معتلج بصدرها لم تجد الى بثه سبيلا هذا ون لم يعطل العهد و لم يخل منك الذكرا؛ (15).

همانا امانت رد شد و رهن گرفته شد ولى هميشه در اين مصيبت در اندوه خواهم بود و شب بيدارى خواهم داشت تا خداوند مرگ مرا برساند و همان سرايى كه تو در آن اقامت دارى ، برايم برگزيند، و به همين زودى دخترت به تو خبر خواهد داد كه امتت برستم نمودن بر آن حضرت اجتماع كردند.

يا رسول الله ! شما از فاطمه با اصرار گذشته ها را سؤ ال كنيد، شايد او همه چيز را نگويد؛ (شايد آتش زدن در خانه را نگويد؛ خجالت بكشد بگويد: بابا محسن عزيزم را سقط نمودند؛ در نيم سوخته به پهلويم زدند؛ سيلى به صورتم زدند) و اين همه ظلم در حالى بود كه از رفتن تو مدت كمى گذشته بود و يادت از خاطره ها از بين رفته بود.

چه گل هايى ز احمد رفت بر باد

ز مرغان چمن برخاست فرياد

سزد اى آسمان ويرانه گردى

بود اى چرخ دون ديوانه گردى

نبودى از تو اى اختر گمانم

كنى در خاك زهراى جوانم

چو ديد او از تو افزون تر جفا را

بكن اى خاك با زهرا مدارا

مدارا كن تو با بانوى خسته

در و ديوار پهلويش شكسته

لااضحك الله سن الدهر ضحكت

و آل احمد مظلمومون قد قهروا

باسمك العظيم الاعظم الاعز الاجل الاكرم يا الله يا الله يا الله ... يا ارحم الراحمين يامجيب دعوة المضطرين

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم .