اگر همه انسان ها، توسط شیطان درونشان فریب می خورند، کاربرد ابلیس چیست؟

گمراهی تنها متاثر از یک عامل نیست، بلکه عوامل مختلفی می توانند آن را به وجود آورند. که این عوامل را می توانیم در دو دسته جای دهیم. عوامل درونی – عوامل بیرونی

عوامل درونی جنبه های حیوانی انسان است. مثلا کسی که تعقل را رها نماید، مرز خود با حیوانات را فراموش کرده و به حیوانیت پیوسته و در نتیجه، جهالت می تواند او را در بیراهه ها حیران کند. که تنها یکی از مصادیق آن تقلید از غلط های آباء و اجدادی است:

«وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ[بقره/۱۷۰] و هنگامى كه به آنها گفته شود: «از آنچه خدا نازل كرده است، پیروى كنید!» مى ‏گویند: «نه، ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروى مى ‏نماییم.» آیا اگر پدران آنها، چیزى نمى ‏فهمیدند و هدایت نیافتند (باز از آنها پیروى خواهند كرد)؟!»

و مصداق دیگری که جلوه های بسیار گوناگون دارد، تبیعت از هواهای نفسانی و شهوات است:

«أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‏ عِلْمٍ[جاثیه/۲۳] آیا دیدى كسى را كه معبود خود را هواى نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهى گمراه ساخته»

عوامل بیرونی نیز  شیطان نامیده شده اند که مصادیق بسیار متعددی دارد که ابلیس تنها یکی از آنهاست. هر چند ابلیس سرکردگی آنها را به عهده دارد. بعضی از شیاطین از انسان ها هستند و بعضی از آنها از طایفه جنیان می باشند:

«شَیاطینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ[انعام/۱۱۲] شیاطینی از انس و جنّ»

بنابر این عامل گمراهی تنها یک عامل نیست و برای هر کس عوامل متعددی وجود دارد که او را به گمراهی می کشاند. همان گونه که هدایت عوامل متعددی دارد. در هدایت عامل درونی فطریات و وجدان هستند. و عامل بیرونی انبیاء و اولیاء و اوصیاء که به کار ارشاد و هدایت دیگران می پردازند.

پس عامل هدایت و گمراهی دو لشگر هستند. که در تعابیر دینی از آنها به جنود رحمانی و جنود شیطانی تعبیر می شود. و مساله منحصر به شیطان درون نیست.

اما اینکه همیشه سخن از شیطان دورن نیز مطرح می شود به دلیل ارتباط عوامل مختلف با یکدیگر است. ارتباط عوامل بیرونی واضح تر است و همانگونه که بیان شد، این عوامل در یک لشگر به فرماندهی ابلیس قرار دارند. و ارتباط آن ها با عوامل درونی به این شکل است که عامل درونی راه را برای آن ها مهیا می کند.

همان گونه که بیماری ها متاثر از میکروب ها و ویروس هایی بیرون از انسان هستند. اما تا زمانی که ضعف درونی و اختلال در سیستم حفاظتی بدن نباشد، عوامل بیرونی کار چندانی نمی توانند بکنند.

قرآن ارتباط عوامل بیرونی و درونی را به این شکل بیان می کند:

«هَلْ أُنَبِّئُكُمْ عَلى‏ مَنْ تَنَزَّلُ الشَّیاطینُ * تَنَزَّلُ عَلى‏ كُلِّ أَفَّاكٍ أَثیمٍ[شعراء/۲۲۱-۲۲۲] آیا به شما خبر دهم كه شیاطین بر چه كسى نازل مى ‏شوند؟ آنها بر هر دروغگوى گنهكار نازل مى‏ گردند.»