آنچه روشن است اینکه زندگی بشر در دنیا از سختی و رنج ها خالی نیست و خدای متعال نیز سوگند یاد کرده که زندگی انسان همراه سختی ها و رنج هاست:

«لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی‏ كَبَدٍ[بلد/۴] كه ما انسان را در رنج آفریدیم (و زندگى او پر از رنجهاست)»
و البته هر کدام از سختی ها و رنج ها، حکمت هایی زیبا دارند. که اگر انسان نگاهی صحیح و عالی داشته باشد، از این سختی ها، نمی رنجد. همانگونه که ورزشکاری که چشم به مسابقات دوخته، سختی تمرین برایش زجر دهنده نیست و همان گونه که انسان مشتاق قله، از کوهپیمایی منزجر نمی شود.

به عنوان نمونه بیماری و مرگ و فقدان ها حداقل سختی هایی هستند که هر انسانی با آن دست به گریبان خواهد شد. و این ها خود عاملی می شوند که انسان از تکبر فاصله گرفته و به عبودیت (که سعادت او را تضمین می کند) نزدیک گردد.

پیامبر خدا (ص) فرمود: «اگر سه چیز در فرزند آدم نبود، هرگز چیزى سر او را خم نمى ‏كرد: بیمارى و فقر و مرگ»[۱]

به تعبیر زیبای استاد صفائی : «ما را با درد و ضربه پیش مى‏برند. و دنیا نمایشگاه نیست. در این مرحله زیر پاى ما را داغ كرده‏اند كه نمانیم و نپوسیم.»[۲]

علاوه بر سختی هایی از این دست، سختی های دیگری نیز وجود دارند که عقوبت اعمال ماست.

«وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَیْدیكُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ كَثیرٍ[شوری/۳۰] هر مصیبتى به شما رسد بخاطر اعمالى است كه انجام داده ‏اید، و بسیارى را نیز عفو مى ‏كند!»

و البته عقوبت گناهان در دنیا برای همه اشخاص و همه گناهان به یک شکل نیست. بعضی از گناهان به گونه ای هستند که خدای متعال در عقوبت آن ها شتاب می کند و در دنیا شخص را مبتلا می کند. مثلا قطع رحم و ظلم از گناهانی هستند که شخص مرتکب آن حتما مقداری از مجازات آن را در دنیا می چشد:

رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله فرمود: «هیچ گناهى مانند قطع رحم و ظلم نیست که علاوه بر عقوبت اخروی، در دنیا نیز عقوبت صاحبش تعجیل می شود.»[۳]

همچنین بعضی از اشخاص به دلیل لطف الهی، عقوبت اعمال خود را در دنیا می چشند تا در دنیای دیگر عقوبت سخت تر شامل حال آن ها نشود:

خداى با عزت و جلال فرماید: «بعزت و جلال خودم سوگند، هیچ بنده‏اى را از دنیا بیرون نمى‏برم (و نمى‏میرانم) در حالى كه اراده دارم كه او را مورد رحمت و عنایت خود قرار دهم (یعنى در آن عالم) جز آنكه تمامى گناهان او را پاك گردانم، یا بواسطه مرضى كه در جسد او قرار گیرد مبتلا شود، یا به تنگى كه در روزى او واقع شود، یا بترسى كه در قلب قرار گیرد از امور دنیویه (از دشمنى یا سلطانى) پس اگر (باین بلایا مكافات معصیتها و نافرمانیهایش در دنیا كامل نشد و) بقیه‏اى باقى ماند (یعنى بدون مكافات) سخت گیرم بر او در زمان مرگش.»[۴]

همچنین امام صادق (ع) می فرمایند: «عقوبت مؤمن در دنیا است و عقوبت كافر هم در دنیا و هم در آخرتست‏.»[۵]

بنابراین روشن شد که سختی در دنیا بسیار است و عقوبت اعمال در آن نیز حق است.

اما این مطلب ارتباطی به انکار عالم اخروی ندارد. وجود عالم دیگر با دلایل متعدد ثابت می شود و اگر تنها به دلیل لزوم جزا بنگریم، باید توجه کنیم که دنیا ظرفیت کامل برای عقوبت همه مجرمان را ندارد.

و وجود عقوبت در دنیا، منافاتی با عقوبت های دیگر در عالم اخروی ندارد. به عنوان مثال، عمل منافی عفت سبب عقوبت انسان در این دنیا می شود. اما عقوبت آن در دنیا کامل نمی شود و باقی آن در عالم دیگر به شخص باز می گردد.

پیامبر - صلّى اللَّه علیه و آله- فرمود: «به درستى كه براى اهل آتش ناله و فریادى هست از بوى گند فرجهاى زناكاران، پس حذر كنید و دورى نمایید از زنا. پس به درستى كه در آن شش خصلت است كه عقوبت این گناه است سه چیز در دنیا و سه چیز در آخرت. امّا آنچه در دنیا است اول اینكه: نور صورت را مى‏برد. دوم اینكه: سبب فقر مى ‏شود. سوم آنكه: عمر زانى كوتاه مى ‏شود.

و امّا آنچه در آخرت است اوّل اینكه: سبب غضب حق تعالى مى ‏گردد. دوّم اینكه: سبب سختى محاسبه قیامت مى‏ گردد. سوّم اینكه: عذاب سخت براى آن هست. به درستى كه روز قیامت‏ زانیان مى ‏آیند در حالى كه آتش از فرجهاى آنها شعله مى ‏كشد. و به بوى بد و گند فرجهایشان شناخته مى‏ شوند.»[۶]

[۱]. الخصال، ج‏۱، ص: ۱۱۳.
[۲]. روش نقد جلد۱، ص: ۸۲.
[۳]. مشكاة الانوار ، ص ۱۵۵.
[۴]. طرائف الحكم، ‏ج‏۱، ص ۲۴۳.
[۵]. علل الشرائع، ج‏۱، ص: ۱۰۸.
[۶]. إرشاد القلوب إلى الصواب، ج‏۱، ص: ۷۱.