آنچه روشن است اینکه عذاب اخروی از نظر زمانی معادل سالهای زندگی یک فرد گناهکار نیست و خدای متعال وعده خلود و جاودانگی عده ای را در جهنم  داده است.
«وَ الَّذینَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ[بقره/۳۹] و كسانى كه كافر شدند، و آیات ما را دروغ پنداشتند اهل دوزخند و همیشه در آن خواهند بود.»
زمانی ممکن است این نوع مجازات را غیر عادلانه بدانیم که تصور کنیم عذاب جهنم نوعی عذاب قراردادی است. مثلا طبق قانون اگر کسی چراغ قرمز را رد کند، باید چند ده هزار تومان به عنوان جریمه بپردازد. و این را عادلانه می دانیم. اما اگر بنا باشد در مقابل رد کردن چراغ قرمز کسی به حبس ابد محکوم شود، این نوع مجازات را غیر عادلانه می دانیم چون تناسبی با جرم صورت گرفته ندارد. همچنین اگر مجازات رد کردن چراغ قرمز، زدن یک بوغ باشد، نیز آن را حکیمانه می دانیم. بنابراین در این نوع مجازات ها حتما باید بین جرم و مجازات تناسب رعایت شود.
 
 
اما یک نوع از آثار منفی، تکوینی و حقیقی هستند و در آن تناسب با تخلف صورت گرفته معنا ندارد. مثلا کسی یک لحظه دیر ترمز کرده و دچار تصادف شده و برای همیشه فلج می شود. یا کسی یک لحظه بی احتیاطی کرده و چاقو به چشمش خورده و برای همیشه کور می شود. یا کسی یک کبریت روشن کرده و بازار بزرگی را به آتش کشانده و ...   در این موارد تناسب عمل  با نتیجه معنا ندارد. و تنها سخن منطقی این است که در مواضع حساس تر، احتیاط ها شدید تر باشد.
 
 
عذاب جهنم از نوع دوم و عذاب تکوینی است. و به همین خاطر تناسب سالهای گناهکاری با سالهای مجازات معنا ندارد. به فرمایش علامه طباطبایی : عذاب خالد اثر و خاصیت آن صورت نوعیه شقاوت بارى است كه نفس انسان شقى بخود گرفته، (و او را نوع‏ مخصوصى از انسانها كرده، همانطور كه گاو نمیتواند روزى غیر گاو شود) این نوع انسان هم نمیتواند نوع دیگرى شود.[۱]
 
آنان که مستحق خلود هستند، کسانی هستند که ذات و سرشت آنها با خباثت عجین شده و هرگز از آن برنمی گردند. به گونه ای که اگر خدای متعال آنها را به دنیا بازگرداند و عمری طولانی تر به آنها بدهد، آنها مجددا به طغیان گری و تعدی می پردازند. بنابراین عذاب در مقابل رویه و خواسته ابدی آنهاست. قرآن مجید می فرماید:
 
«وَ لَوْ تَرى‏ إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقالُوا یا لَیْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُكَذِّبَ بِآیاتِ رَبِّنا وَ نَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ  * بَلْ بَدا لَهُمْ ما كانُوا یُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ[انعام/۲۷-۲۸]  اگر آنها را در آن روز كه در برابر آتش نگاهشان داشته‏ اند بنگرى، مى ‏گویند: اى كاش ما را باز گردانند تا آیات پروردگارمان را تكذیب نكنیم و از مؤمنان باشیم. * نه، آنچه را كه از این پیش پوشیده مى‏ داشتند اكنون برایشان آشكار شده، اگر آنها را به دنیا بازگردانند، باز هم به همان كارها كه منعشان كرده بودند باز مى ‏گردند. اینان دروغگویانند.»
 
پرده ای از حقیقت فوق (که کافران بازگشته و همچنان به گناهان مشغول می شوند) در رجعت محقق شده و افراد پلیدی که به حیات باز می گردند، به سختی با جبهه حق می جنگند.

[۱]. ترجمه تفسیر المیزان، ج‏۱، ص: ۶۲۵.