การขัดเกลาและยกระดับจิตใจ  ตอนที่4

            ฉะนั้นการตรวจสอบของเราจะละเอียดก็ต่อเมือเราคำนึงถึงการตรวจสอบในวันกิยามะฮฺ ซึ่งอัล-กุรอานกล่าวว่า

يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا أحْصاهُ اللَّهُ وَ نَسُوهُ وَ اللَّهُ عَلي كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهِيدٌ

วันที่อัลลอฮฺจะทรงให้พวกเขาทั้งหมดฟื้นคืนชีพขึ้นมา แล้วพระองค์จะทรงแจ้งให้พวกเขาทราบถึงสิ่งที่พวกเขาปฏิบัติไว้  อัลลอฮฺทรงประเมินไว้อย่างครบถ้วน แต่พวกเขาลืมหมดสิ้น อัลลอฮฺทรงเป็นพยานต่อทุกสิ่งทุกอย่าง มุญาดะฮฺ / 6

            ท่านอิมามอะลี (อ.) กล่าวแนะนำประชาชาติเรื่องการตรวจสอบไว้ในนะฮฺญุลบะลาเฆาะฮฺ คำเทศนาที่ 90 ว่า

عِبَادَاللهِ! زِنُوا أَنْفُسَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُوزَنُوا، وَ حَاسِبُوهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تُحَاسَبُوا، وَ تَنَفَّسُوا قَبْلَ ضِيقِ الْخِنَاقِ، وَانْقَادُوا قَبْلَ عُنْفِ السِّيَاقِ، وَاعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ لَمْ يُعَنْ عَلَى نَفْسِهِ حَتَّى يَكُونَ لَهُ مِنْهَا وَاعِظٌ وَزَاجِرٌ، لَمْ يَكُنْ لَهُ مَنْ غَيْرِهَا لاَ زَاجِرٌ وَلاَ وَاعِظٌ.

โอ้ ปวงบ่าวทั้งหลายของอัลลอฮฺ จงตรวจสอบตัวเอง (ตรวจสอบคุณค่าของตัวเอง) ก่อนที่พวกเจ้าจะถูกสอบ จงสอบสวนตัวเองก่อนที่พวกเจ้าจะถูกสอบสวน จงหายใจให้คล่องไว้ก่อนที่หลอดลมจะตีบตัน (ตราบที่ยังมีเวลาอยู่จงเร่งรีบประกอบคุณงามความดี) จงนอบน้อม (ต่อสัจธรรมความจริง) ก่อนที่จะถูกทำให้นอบน้อม และจงรู้ไว้ว่าใครก็ตามที่ไม่ตักเตือนและสำทับตัวของตนเองแล้ว (อัลลอฮฺจักไม่ทรงช่วยเหลือเขา) และจะไม่มีคนอื่นอีกเลยที่จะมาเป็นคนตักเตือนสำทับเขาได้อีก นอกจากตัวเอง

การตรวจสอบตัวเองทุกวันจะทำให้เราเข้าใจตัวเอง และรู้ตัวเสมอว่าเราได้กระทำสิงใดลงไป อีกทั้งเป็นการเตรียมตัวให้พร้อมสำหรับสิ่งที่จะกระทำในวันพรุ่งนี้ การรู้จักสภาพและสถานการณ์ก่อนล่วงหน้าเป็นความจำเป็นสำหรับผู้ที่ทำการขัดเกลาตนเองอย่างมาก ท่านอิมามมูซากาซิม (อ.) กล่าวถึงประเด็นนี้ไว้ว่า

لَيْسَ مِنّا مَنْ لَمْ يُحاسِبْ نَفْسَهُ في كُلُّ يَوْمٍ فَاِنْ عَمِلَ حَسَناً اِسْتَزادَ اللهَ تعالي وَ إِنْ عَمِلَ سَيِّئاً اِسْتَغْفَرَ اللهَ مِنْهُ وَ تابَ اِلَيهِ؛

ถือว่าไม่ใช่พวกของเราสำหรับบุคคลที่ไม่ตรวจสอบตนเองทุกวัน ถ้าหากได้กระทำดีจะได้วิงวอนต่ออัลลอฮฺให้ทรงเพิ่มเติมความดีนั้น ถ้าเป็นบาปกรรมจะได้ขอลุแก่โทษ และการอภัยต่อพระองค์  อัลมะฮัจญะตุลบัยฎออฺ เล่ม 8 หน้า 166

            ดังนั้นการตรวจสอบจะทำให้รู้ว่า เราได้ละเมิดสัญญาหรือไม่ มี 2 กรณี กล่าวคือ

            1) เราได้กระทำสิ่งซึ่งจำเป็นต้องละเว้นตามสัญญาที่ให้ไว้

            2) เราได้ละเว้นสิ่งที่จำเป็นต้องกระทำตามสัญญาที่ให้ไว้

            ในกรณีแรกจำเป็นต้องลงโทษตัวเอง อย่าละเลยเป็นอันขาด เนื่องจากการไม่ลงโทษตัวเองจะทำให้เกิดความเคยชิน และจิตจะไม่หลีกเลียงความเคยชินนั้นอีกต่อไป  ซึ่งการลงโทษดังกล่าวต้องสอดคล้องกับชัรอียฺด้วย ที่สำคัญต้องเหมาะสมกับตัวเองด้วย

            ในกรณีที่สอง ละเว้นสิ่งพึงต้องปฏิบัติ จะทำโทษตัวเองอย่างน้อยกล่าวตำหนิตนเองที่ละเลยสิ่งดังกล่าว การให้คำตักเตือนตัวเองเป็นการกระทำที่ดีและมีประโยชน์ที่สุด เนื่องจากจะทำให้เขาใส่ใจต่อสัญญามากยิ่งขึ้น ทำให้มีการพัฒนาและเปลี่ยนแปลงจิตจากที่เป็น เลาวามะฮฺ ไปสู่จิตที่เป็นมุตมะอินนะฮฺ การเตือนตัวเองเป็นสิ่งที่มีประโยชน์อย่างยิ่ง เนื่องจากระหว่างผู้เตือนและผู้ถูกตักเตือนไม่มีสิ่งใดต้องปกปิดกัน

            ท่านอิมามอะลี (อ.) กล่าวว่า ความเกรงกลัวอัลลอฮฺ ถือว่เป็นหนึ่งในขั้นตอนสำคัญของการขัดเกลา

وَ قَالَ [عليه السلام] مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ .

อิมามอะลี (อ.) กล่าวว่า บุคคลใดตรวจสอบตนเองย่อมได้รับกำไร ส่วนผู้หลงลืมตนเองย่อมขาดทุน บุคคลที่เกรงกลัวพระเจ้าย่อมปลอดภัย บุคคลใดที่เรียนรู้ย่อมตาสว่าง บุคคลที่ตาสว่างย่อมเข้าใจ บุคคลที่เข้าใจย่อมมีความรู้

สุนทรโรวาทดังกล่าว กล่าวถึงขั้นตอนไว้ดังนี้

1) การตรวจสอบ เนืองจากการลืมเลือนคือความเสียหา การตรวจสอบมิได้ก่อให้เกิดความเสียหายแต่อย่างใด

2) ความกลัว เมื่อคนเรากลัวพระเจ้า จะทำให้เราปลอดภัยจากความเกรงกลัวบุคคลอื่น

3) บทเรียนอุทาหรณ์ เมื่อมนุษย์เกรงกลัวอัลลอฮฺจะก่อให้เกิด บทเรียนและอุทาหรณ์ ซึ่งอุทาหรณ์จะก่อให้เกิด การเรียนรู้

4) การรู้แจ้ง เนื่องจากการรู้จะทำให้หัวใจเปิดกว้าง เกิดสติ มีสมาธิ และก่อให้เกิดตาแห่งปัญญา ดังที่อิมามซอดิก (อ.) กล่าวว่าالقلب هو العقل. หัวใจคือปัญญา

5) ความรู้ ผู้รู้มิได้หมายถึงการอ่านตำราและพัฒนาด้านจริยธรรมแล้วจะทำให้รู้  ผู้รู้มิใช่ผู้ที่พิสูจน์ให้ตามองเห็นพระเจ้า ทว่าผู้รู้คือผู้ที่เข้าใจพระเจ้า

สุนทโรวาทที่ 242 กล่าวถึง มาตรฐานความเกรงกลัวในอัลลอฮฺว่า

وَ قَالَ [عليه السلام] اتَّقِ اللَّهَ بَعْضَ التُّقَى وَ إِنْ قَلَّ وَ اجْعَلْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اللَّهِ سِتْراً وَ إِنْ رَقَّ .

อิมามอะลี (อ.) กล่าวว่า จงยำเกรงพระเจ้าแม้จะน้อยนิด จงปกปิดระหว่างเจ้ากับพระเจ้าแม้ว่าจะบางเฉียบ

ผู้คนมากมายกลัวอัลลอฮฺแบบสุดโต่งทั้งที่พระองค์ไม่มีความหน้ากลัวแม้แต่นิดเดียว ทว่าการมองเห็นของพระองค์ต่างหากที่หน้ากลัว ดังนั้น เมื่ออยู่ ณ เบื้องพระพักตร์ ควรมีความละอายเป็นที่สุด ความละอายจะนำไปสู่ความเกรงกลัวในพระองค์