پاسخ :

نقد و بررسی: 
برای کسی که با ادبیات و مختصات زبان عربی آشنا نیست، ممکن است پرسش‌ها و ابهام‌های گوناگونی در ارتباط با سبک بیانی قرآن ایجاد شود و این ابهام‌ها موجب و موجد شبهات بنیادی‌تری در عرصه هستی‌شناسی، انسان شناسی، ارزش‌شناسی و معرفت‌شناسی اسلام گردد. طبیعتا آشنا شدن با سبک بیانی قرآن، که همان سبک بیانی عرب فصیح و اصیل است، بر بسیاری از برداشت‌های نادرست از آیات قرآن و احیانا پندارهای باطلی که به این کتاب آسمانی نسبت داده شده و می‌شود، خط بطلان خواهد کشید. بدون شک قرآن کریم در قالب زبان عربی نازل شده است و ممکن نیست که از چارچوب‌های شناخته شده و اصیل عرب زبانان، خارج شود و باید به ملزومات و مختصات این زبان وفادار بماند تا مخاطبانش بتوانند به مقاصد او راهیابند و آموزه‌هایش را فهم کنند. اگر جز این باشد، حتی برای مخاطبان نخستین خود هم نامفهوم خواهد بود و به طریق اولی برای مخاطبان بعدی و به ویژه مخاطبان غیر عرب نامفهوم‌تر خواهد ماند. یکی از پرسش‌ها و ابهام‌هایی که فروان مورد توجه قرار می‌گیرد و برداشت‌های نادرستی را، خصوصا برای خانم‌های متدین و علاقه‌مند به ارزش‌های دینی، ایجاد می‌کند و همین برداشت‌ها در بسیاری از مواقع دست‌آویز بدخواهان و کج اندیشان برای نکوهش اسلام و معرفی آن به عنوان یک دین زن ستیز و نامهربان با جنس زن می‌شود، این است که ظاهرا خطابات قرآن در بسیاری از موارد، متوجه مردان است و گویی اصلا زنان را به حساب نیاورده و برای آن‌ها ارزشی قائل نشده است و زنان را طفیل وجود مردان در نظر گرفته است! استفاده مکرر قرآن از ضمایر و کلمات مخصوص مذکر به عنوان یکی از دلائل برجسته بر این مدعا بیان شده است. مثلا در هیچ کجا خطاب "یا ایتها اللاتی آمنن" نیامده است و همه جا گفته شده "یا ایها الذین آمنوا" . یا در جريان بازگویی قصه حضرت مريم‏عليها السلام در سوره مبارکه تحریم آمده است: "وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَ‌بِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ"(1) "كلمات پروردگارش و کتب الهی را تصديق نمود و از عبادت پيشگان بود" و نمي‏فرمايد: "وَ كانَتْ مِنَ القانِتات". و نظائر بی شمار دیگر... 
چنان که گفتیم اين برداشت ناصحيح از ظواهر قرآن ناشی از ناآشنا بودن با مختصات زبان عربی است. در زبان عربی است. در زبان عربی وقتی بخواهند جمعی، که همه از زنان هستند، را مخاطب قرار دهند از ضمایر و اسم‌های اشاره و دیگر خطابات مؤنث استفاده می‌کنند، اما اگر جمع مورد نظر، همه مرد باشند یا مردان و زنان همه با هم مورد خطاب قرار گیرند، از ضمایر و خطابات مذکر استفاده می‌شود. بنابر این در اکثر مواردی که در قرآن از خطابات مذکر استفاده شده است، زنان و مردان همه با هم مورد نظر خداوند بوده‌اند، مگر مواردی که خطاب، مخصوص مردان باشد. بنابر این خطاب یاایها الذین آمنوا در اکثر موارد اهل ایمان، اعم از مرد و زن، را مخاطب قرار داده است. کلماتی مانند، المؤمنین، الصالحین، المستغفرین، الحامدون، و ...هم شامل مردان است و هم شامل زنان. در برخی از روایات آمده است که همین توهم برای برخی از زنان در زمان پیامبر اکرم هم پیش آمده بود و به عنوان اعتراض، مانند همین تردید را به پیامبر عرضه کردند. و پیامبر نیز همین پاسخ را برای آن‌ها بیان کردند و در ضمن آیه 35 سوره احزاب هم برای دلجویی و اطمینان قلب آن‌ها نازل شد. از این رو هرچند قرآن كريم در بعضي سوره‏ها مثل آل عمران، ارزش‌های معنوی و اخلاقی را با الفاظ مذكّر آورده و مثلا مي‏فرمايد: "اَلصّابِرينَ وَ الصّادِقينَ وَ الْقانِتينَ وَ الْمُنْفِقينَ وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالأسْحارِ"(2) "شكيبايان و راست‌گويان و عبادت‌پيشگان و انفاق كنندگان و استغفار كنندگان در سحرگاهان"، اما در سوره احزاب مشخص مي‏كند كه در اين فضائل، زن و مرد همتاي هم هستند و به هر دو صنف استقلال مي‏دهد و مي‏فرمايد: "اِنَّ المُسْلِمينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤمِنينَ وَ الْمُؤمِناتِ وَالْقانِتينَ وَ الْقانِتاتِ وَالصّادقينَ وَ الصّادقاتِ..."(3) "مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان مؤمن و مردان و زنان عبادت‌پيشه و مردان و زنان راست‌گو...". 
بنابراين اگر درباره حضرت مريم‏عليها السلام "وَ كانَتْ مِنَ القانِتين" فرموده است نه براي آن است كه ما "قانتات" نداريم، چون صريحاً در سوره احزاب فرموده است "وَالقانِتينَ وَالْقانِتاتِ"، بلكه براي حفظ و رعايت فرهنگ محاوره است كه در فرهنگ محاوره‏اي و ادبیات رايج عربان و بسیاری از دیگر زبان‌ها، مردها بر زن‌ها مقدم داشته مي‏شوند و این تقدم، جنبه اعتباری دارد نه جنبه حقیقی و ارزشی! علاوه بر اين، خود قرآن بيان فرموده كه من با جان انسا‌ن‌ها سخن دارم و عهده دار تربيت دل و روح انسان‌ها هستم و روشن است که روح و دل انسان‌ها نه مذكّر است و نه مؤنث! 

پي‌نوشت‌ها: 
1. تحريم / 2 
2. آل عمران / 17. 
3. احزاب / 35. 

براي تفصيل بيش‌تر به كتاب زن در آينه جلال و جمال، اثر آيةاللَّه جوادي آملي، ص 98 مراجعه شود.