مزاج فصل ها حکمای ایرانی بر این باور بودند که همانگونه که پیدایش بیماری نیاز به سبب دارد ، تندرستی نیز بدون تدبیر و تدارک سبب های آن ، پایدار و برقرار نمی ماند . حکما این اسباب را شش سبب می دانستند و آنها را بنام " اسباب سته " یا " سته ضروریه " می خواندند و برای هر یک چند و چون بسیار برمی شمردند . این شش سبب عبارت اند از : هوا ، خوردنی ها وآشامیدنی ها ، حرکت و سکون بدنی ، خواب و بیداری ، استفراغ ( به معنی فراغت یافتن و آسوده شدن از مواد زاید و سمی از طریق دفع از راه های طبیعی ) و احتباس ( نگهداری مواد حیاتی در بدن )، و رویدادهای نفسانی .بخشی از اموری که زیرگروه سبب ضروری نخستین ( هوا ) برشمرده می شوند ، تدابیر مربوط به فصل های سال هستند .

بر اساس آموزه های طب سنتی ایران ، یکی ازمهم ترین راه های نگهداری تندرستی ( حفظ الصحة) و پیشگیری از بیماری ها ( تقدمة الحفظ ) ، بکار بستن تدابیرمتناسب با هر فصل در گذر سال است. حکمای ایرانی ، آگاهانه و پیش بینانه راه و چاره هایی اندیشیده بودند تا تندرستان ( ونیز بیماران) با مزاج های گوناگون بدانند که به مقتضای چگونگی سرشت خود وبه تناسب دور فلک و گردش فصول باید از چه اموری گریز و پرهیزکنند وبه چه اعمالی روی آورند تا ازهماهنگی داخلی و اعتدال مزاجی بیرون نروند و یا آنکه زودتر بدان هماهنگی بازگردند. این بایست و نبایست ها و چند و چون ها ، بخش هایی بس خواندنی ازکتب طب سنتی را در برمی گیرد و طرفه آنکه با وجود آکندگی از نکته سنجی ها و ریز بینی های فراوان ، همواره کل نگرانه و با دیدی باز وگشاده به موضوع تندرستی فرد بیان شده است .

مزاج فصل ها ی سال1 – فصل ربیع ( بهار ) = گرم و تر : افراد دموی خصوصا اگر در سنین رشد نیز باشند مشکلات بیشتری خواهند داشت . 2 – فصل صیف ( تابستان ) = گرم و خشک : افراد صفراوی با مزاج گرم و خشک که فعالیت زیادی هم دارند ، رطوبت خود را از دست میدهند و مشکلات بیشتری دارند .3 – فصل خریف ( پاییز ) = سرد و خشک : این فصل اوج بیماریهای پوستی و اگزما و ترک لبها است . 4- فصل شتاء ( زمستان ) = سرد و تر : این فصل اوج بیماریهای مفصلی و بلغمی می باشد . توصیه :مصرف انواع غذاها در ماههای مختلف سال بهار.

در فصل بهار باید غذاهایی که ازفصل زمستان در بدن مانده و فسرده شده است کم کنیم و اگر این غذاها بماند در فصل تابستان منبسط و باعث حجیم شدن و چاق شدن بدن می شود و سایز بدن بدون آنکه تغییر زیادی در وزن باشد بیشتر می شود و بدن نفخ می کند . لذا باید طعام کمتر مصرف شود و غذای خورده شده لطیف باشد . معده پر نشود و صبح قبل از غذا کمی ورزش کنیم . بهترین کار در فصل بهار حجامت است و گاهاً استعمال مسهل خوب است و از مصرف غذاهایی که مزاج را گرم تر سازد باید پرهیز کرد . از مصرف گوشت بسیار، طعامهای گرم و تر مثل آش رشته – طعامهای تلخ و شور وتند پرهیز شود .فروردین : سفارش به خوردن غذاهای لطیف ، گوشت ، شربتها ، خوردن مسهل و رگ زدن و حجامت کردن .اجتناب از خوردن سیر و پیاز و ترشی .اردیبهشت : خوردن کباب ، غذاهای برشته و گوشتهای صید شده ، جماع کردن ، روغن مالیدن در حمام ، مصرف ریاحین و بوی خوش . اجتناب از خوردن آب در ناشتا . خرداد : حمام رفتن در اول روز . اجتناب از خوردن غذاهای غلیظ ، کله پاچه ، گوشت گاو و شیر . 

تابستان در سایه بنشیند و مسکن و آرامش گزیند . غذاو مشروبات و ورزش را کم کند . از فعالیت ما بین ساعت 10 صبح تا 7 بعد از ظهر اجتناب کند از قرار دادن اطفال در نور خورشید در همان ساعات جلوگیری شود . در صورت نیاز به ورزش قبل از طلوع آفتاب و بعد از غروب آفتاب زمان مناسبی است . به شرطی که احساس اجابت مزاج و دفع ادرار نداشته باشد . از غذاهایی که حرارت خون را بکاهد استفاده کند مثل دوغ و عرق شاهتره و در صورت وجود علائم گرمی از عرق کاسنی استفاده شود . قی بکار برد ، جماع کمتر شود . از مسهلات قوی استفاده نکند . از خوردن و آشامیدن غذاهای بسیار داغ و همچنین بسیار سرد اجتناب شود . جهت نشاندن تشنگی آب زرشک و همچنین آب لیموی رقیق استفاده کند . آب میوه ها و آب لباب و شراب بنفشه خوب است .تیر : مصرف سبزیهایی مانند کاسنی ، خرفه ، خیار ، شیرخشت ، پیاز و میوه های تر و غذاهای ترشی دار ، خوردن گوشت بزغاله دوساله و بره هشت یا شش ماهه ، مرغ ، کبک ، دراج ، ماست و ماهی تازه .اجتناب از کار زیاد و خستگی آور و پرهیز از خوردن گوشت چرب . مرداد : مصرف غذاهای سبک ( آب دوغ خیار ) ، شربت بنفشه و خوراکیهای سرد و تر . شهریور : مصرف خنکیها . اجتناب از جماع و مسهل 

پاییز پرهیزازخشک کنندگان ( هوای بادی ، پنکه ، کولر ) وغذاهای خشک کننده ( ادویه جات ) از جماع پرهیز شود - پرهیز از آب - پرهیزاز خواب در مکانهای سرد - پرهیز از گرمای ظهر - پرهیز از سردی صبح و شب - پرهیز از خوردن میوه ها - خوردن غذاهایی که مزاج را مختصری تر و گرم سازد - پرهیز از غذاهای مانده ، گوشت یخ زده ، گوشت های مانده مثل سوسیس ، کالباس ، ماهی بوداده و ... - در پایان فصل بهتر است از مسهلها استفاده کنند.مهر : سردی و خشکی که نشانه سودا است در این ماه غلبه می کند . خوردن مسهل نیکو وشیرین و گوشتهای معتدل مثل بره و بزغاله شش هفت ماهه خوب است .از خوردن گوشت گاو و سرخ کردنیها و حمام زیاد خودداری و خربزه و خیار کمتر خورده شود .آبان : خوردن گوشت چرب و میوه و انار ترش و شیرین خوب است . جماع کردن هم نیکو است . آب کمتر خورده شود .آذر : هر روز صبح کمی آب گرم میل شود .جماع و حمام رفتن کنترل شود ، سبزیهایی مانند کرفس و تره تیزک کمتر خورده شود .

زمستان دی : غذاهایی با مزاج گرم خورده شود .از مجامعت و رگ زدن پرهیز گردد و مانند ماه نهم عمل کند .بهمن : سردی و تری و غلبه بلغم است . صبح ناشتا آب گرم میل شود ، جماع خوب است ، سبزیهایی مانند تره و شاهی نافع است ، حمام روزانه نافع است ، مالیدن شیر و روغنهای خوشبو به بدن مناسب است .از خوردن شیرینی و میوه تازه پرهیز گردد . اسفند : خوردن سیر و گوشت پرنده ها و میوه های خشک نافع است و جماع خوب است . شیرینی کمتر خورده شود .