نظام جهان بر پايه علت و معلـول استـوار است، و ميـان پديده هـاى آن رابطه عِلّى ومعلولى برقرار مى باشد. تأثير هر پديده در پديده ديگر مشروط به اذن و مشيت الهى بوده، و اراده حكيمانه الهى بر اين استوار گرديده است كه فياضيّت خويش را غالباً از طريق نظام اسباب و مسبّبات تحقق بخشد.

قرآن كريم هر دو مطلب فوق را بيان كرده است: هم اينكه ميان پديده هاى طبيعى رابطه سببيّت حاكم است، و هم اينكه تأثيرگذارى هر علت و سببى در جهان، وابسته به اذن و مشيت كلّى الهى است. در مورد نخست كافى است به آيه زير توجه نماييم:

(وَأَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمراتِ رِزْقاً لَكُمْ) (بقره/22):

از آسمان آب فرو آورد و به سبب آن آب ميوه هايى را براى روزى شما (از دل خاك) بيرون آورد.

ودر مورد دوم نيز توجه به آيه زير كافى است:

(وَالْبَلَدُ الطَيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبّهِ)(اعراف/58)

و گياه سرزمين پاكيزه به اذن پروردگار مى رويد.

و به همين مضمون است آيات : 102، 249، 251/بقره، 49، 166/ آل عمران. ([1])

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت:

[1] . براى آگاهى بيشتر در اين باره به كتابهاى تفسير و كلام از آن جمله به الميزان: 1/72 والالهيات: 2/51ـ54 رجوع شود.