5ـ3. كامل نبودن اخلاق بودايي

يكي از ملاحظات كاملاً جدي به آيين بودايي، اين است كه اخلاق در اين آيين بيشتر جنبه ی سلبي دارد تا ايجابي. دستورات اخلاقي بودا، اغلب بر رهايي از اوصاف رذيله تأكيد مي ورزد، نه پرورش ويژگي هاي فضيله. اين در حالي است كه در اخلاق اسلامي، تزكيه ی نفس از تمايلات و پاك سازي آن از اوصاف رذيله، جنبه ی مقدمي دارد؛ يعني تزكيه ی نفس، بر پرورش صفات حميده مقدّم است. بدين معنا كه وقتي نفس از صفات و ملكات زشت اخلاقي پاك شد بايد با كمك ملكات خوب اخلاقي، آن را پرورش داد تا به كمال حقيقي خود برسد. بنابراين انسان كاملي كه در آيين بودا مطرح مي شود، در مقايسه با انسان كاملي كه در فضاي اسلامي به تصوير كشيده مي شود، كاملاً متفاوت است. انسان كامل بودايي، حداكثر انساني است رهاشده از همه ی تمايلات و صفات مذموم اخلاقي؛ در حالي كه انسان كاملِ اسلامي ـ افزون بر خودداري از كمالات انسان كامل بودايي، خود را به صفات حميده و فضايل ناب اخلاقي زينت بخشيده است و با تعبد و بندگي نسبت به آفريننده ی هستي بخش، به قرب حضرت حق ـ جل جلاله ـ نايل آمده كه بدين وسيله با كمك خداي رحمان و هدايت هاي او توانسته است به صفات حضرت حق متصف، و به همه يا بخشي از كمالاتي كه مقدور و ميسور نفس او بوده، دست يابد.