2. اهميت اخلاق و غايت آن در آيين بودا

همان گونه كه پيش تر اشاره شد، بودا براي رهايي بشر از رنج فراگير و درمان آن، نسخه اي تجويز كرد كه به راه هاي هشت گانه موسوم است. اين راه هاي هشت گانه را به سه بخش كاهش مي دهند كه عبارتند از: تهذيب نفس يا اخلاق، مراقبه و فرزانگي كه در سانسكريت «سيلا، سامادهي و پانّا» خوانده مي شوند؛ (1) از اين رو، يكي از راه هاي مهم نجات و نسخه ی شفابخش بودا براي رهايي از رنج، راه اخلاق و تهذيب نفس است.

اخلاق، عبارت است از ادامه ی راهي در زندگي كه با صلح، صدق و راستي همراه است و خود از هر نظر منضبط باشد؛ راهي كه چنان سنجيده شده باشد كه نه موجب آزار خود آدم گردد و نه موجب آزار ديگران.(2)

بنابراين سالكان بودايي با نردبان اخلاق، خود را از رنج رهانده و به مقصد اعلاي اخلاقي زيستن مي رسانند. نيروانه، غايت اخلاقي زيستن در آيين بوداست. نيروانه هم هدف و هم مبناي تحرّك و اخلاق در ميان بوداييان است. نيروانه، دو جنبه ی سلبي و ايجابي دارد: خاموش كردن هوس ها و توقف كامل و هميشگي همه ی رنج ها؛ يعني دستيابي به سكون و آرامش كامل. (3) كساني كه به مقام نيروانه نمي رسند، در گردونه ی تناسخ گرفتار مي شوند. از مقام نيروانه با تعابيري مانند: «مقام سرور و شادي و خاموشي»، «موجوديت تصورناپذير» و «مقام تغييرناپذير» نام برده شده است. (4) بودا درباره ی نيروانه مي گويد:

اي رهروان! ذات نيروانه بامانده ی بنياد چيست؟ اينجا رهرو ارهت، آلايش هايش سترده، سيروسلوك قدسي اش به انجام رسيده، كار را كرده، بار را به زمين نهاده، به مقصد رسيده، بندهاي وجود گسسته و با دانش كامل آزادي يافته است، اما پنچ عضو حس هنوز در او مانده اند، چون آنها هنوز از او جدا نشده اند. ارهت با آنها آنچه را كه خوشايند، ناخوشايند و دستخوش رنج و راحت است، تجربه مي كند. همه چيز خاموشي آز و كينه و فريب است.  اي رهروان! اين را ذات نيروانه بي مانده ی بنياد خوانند. ... اينجا هر محسوسي كه به او خوشي بسيار ندهد، خود سرد خواهد شد. اين را ذات نيروانه بي مانده ی  بنياد خوانند.(5)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت ها:

1. مايكل كريدرز، بودا، ص118.

2. همان، ص118- 119.

3. كدارنات تيواري، دين شناسي تطبيقي، ص 53.

4. داريوش شايگان، اديان و مكتبهاي فلسفي هند، ج1، ص 166.

5. چنين گويد او، ايتي ووتّكه ( متن كهن بودايي)، ترجمه و تحقيق ع. پاشايي، سوره 44.