بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از اشتباهاتی که بر اثر برداشت غلط از آیات قرآنی رخ داده است، بحث در مورد نحوه برملا شدن حقیقت انسان‌ها در مواقف قیامت است. عده‌ای با توجه به ظاهر آیات قرآن به این نتیجه رسیده‌اند که در روز قیامت مجرمین و گنهکاران در نزد همه اهل محشر بی‌آبرو می‌شوند و همه انسان‌ها از گناه یکدیگر مطّلع خواهند شد:
1. «يوم تبلي السرائر؛ روزی که نهان‌ها آشکار می‌شود.»[1]
2. «و قل اعملوا فسيري الله عملكم و رسوله و المؤمنون؛ و بگو عمل کنید پس به زودی خداوند و فرستاده‌اش و مومنین عمل شما را می‌بینند.»[2]
3. «وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ؛ و هنگامی که نامه‌ها گشوده می‌شود.»[3]
4. «يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ؛ روزى كه همه آنان آشكار مى‏شوند»[4]
5. «لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ؛ تو از اين دادگاه بزرگ غافل بودى، و ما پرده را از چشم تو كنار زديم، و امروز چشمت كاملًا تيزبين است.»[5]
6. «يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيماهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصِي وَ الْأَقْدام‏؛ .»[6]
اما توجه عمیق به این آیات و استفاده از روایات اهل بیت علیهم السلام مطلب دیگری را نتیجه می‌دهد:
در آیه اول(يوم تبلي السرائر) و سوم (وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ) اشاره نفرموده به اینکه سریره‌ها و صحف اعمال برای چه کسانی آشکار و بر چه کسانی گشوده خواهد شد. در آیه دوم به صراحت دیده شدن اعمال توسط خداوند متعال و پیامبر و مومنین اشاره شده است اما در روایات بیان شده که مقصود از"مؤمنین" در این آیه ائمّه علیهم السلام است.[7]
آیه پنجم هم مجمل است و اشاره‌ای به مطلب ندارد. در آیه ششم هم اشاره نشده که مجرمون را چه کسانی می‌شناسند؟ البته در آیات سوره اعراف پیامبر صلی الله علیه و اله و ائمه علیهم السلام به عنوان سیما‌شناسان روز قیامت معرفی شده‌اند:
«وَ بَيْنَهُما حِجابٌ وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلاًّ بِسِيماهُمْ؛ ميان بهشتيان و دوزخيان حائلى است و بر بالاى آن مردمى هستند كه همه خلائق را به سيما و رخسارشان مى‏شناسند.» [8]
در قیامت همه سریره‌ها آشکار خواهد شد و همه مجرمین با سیمایشان شناخته خواهند شد ولی همه چشم بینا و سیما‌شناس نخواهند داشت.
در روایات اهل بیت وارد شده که حتّی در قیامت دو نفری که در کنار هم ایستاده‌اند از حساب یکدیگر با خبر نمی‌شوند و افراد تک تک حساب‌رسی می‌شوند. در امالی شیخ طوسی از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمودند: در روز قیامت شخص مؤمنِ گنهکاری را در محل حساب‌رسی حاضر می‌کنند، خودِ خداوند حسابرسی او را برعهده می‌گیرد تا کسی از مردم از حساب او آگاه نشوند و گناهانش شناخته نشود. این شخص به گناهانش اقرار می‌کند. خداوند به فرشتگان نویسنده دستور می‌دهند که گناهانش را به حسنة تبدیل کنند و حسنات را برای مردم آشکار نمایند.(بعد از این،) مردم (تعجب می‌کنند و) می‌گویند: این بنده حتّی یک گناه نداشته است! سپس خداوند او را به بهشت امر می‌کند.
 حضرت امام باقرعلیه السلام در پایان فرمودند: این روش(مخفی بودن حسابرسی و تبدیل سیّئات به حسنات) فقط در مورد شیعیان ماست.[9]
از مجموع مطالب گفته شده نتیجه می‌گیریم که:
در روز قیامت آنچه از عقايد و آثار اعمال كه انسان‌ها پنهان كرده بودند، چه خيرش و چه شرش به مورد آزمايش و شناسايى قرار مى‏‌گيرد، و زرگر اعمال و عقايد آنها را در بوته زرگرى خود مى‌‏آزمايد، تا معلوم شود كدام صالح و كدام فاسد بوده و كدام خالص و كدام داراى ناخالصى و عيار است و بر طبق آن صاحبش را جزا مى‏‌دهد. [ترجمه الميزان، ج‏20، ص: 433] در این میان فرق است بین مومنِ گنهکار(که اعتقاد به حُجَج الهی داشته ولی بر اثر مکر و فریب شیطان مرتکب گناهانی شده که فرصت جبران پیدا نکرده یا واجبی را ترک کرده) و کفّار (چه کفّار باطنی و چه کفّار ظاهری).
جناب علامه جوادی آملی در تفسیر آیه 46 سوره اعراف مطلبی رو عنوان فرمودند با عنوان "ظهور باطنها" دو پرسش اساسی را پاسخ داده اند:آیا "یوم تبلی السرائر"یعنی جمیع مواقف روز قیامت باطن‌ها علن می شود یا در بعضی مواقف؟ اگر در جمیع مواطن است "لجمیع آحاد القیامة"است یا برای بعضی آحاد؟
ایشان بعد از نقل روایتی از بحار الانوار در نهایت به این نتیجه می رسند که سیما شناسان در روز قیامت همه مردم در قیامت نیستند(یعرف المجرمون بسیماهم)بلکه اوحدی از انسان های مقرب در این روز بر اعراف ایستاده اند و چهره‌شناسی می‌کنند.
در پایان به این جمع‌بندی می‌رسند:
اینطور نیست که اگر کسی را خواستند هتک حیثیت کنند یا سرّش را علن کنند برای جمیع "مَن فی المحشر" باشد بلکه فی الجمله است و لمن اراد الله است...بعضی‌ها توبیخ می‌شوند و به جهنّم هم می‌روند ولی آبرویشان ریخته نمی‌شود در حضور دیگران چون این‌ها سعی می‌کردند که علنی گناه نکنند و  تا آنجا که ممکن بود اسرار مردم را هم حفظ می‌کردند. به دلیل آن روایتی که مرحوم مجلسی نقل کرده است معلوم می‌شود که خدا اسرار همگان را برای همگان روشن نمی‌کند.[10]

پی‌نوشت:
[1]. آيه 9 سوره طارق
[2]. آيه 110 سوره توبه
[3]. التكوير، آیه 10
[4]. مؤمن، آيه 16.
[5]. قاف،آیه22
[6]. الرحمن آیه 41
[7]. الكافي 1: 219، الحديث: 2 و العيّاشي 2: 109، الحديث: 125، عن أبي عبد اللّه عليه السّلام.
[8]. اعراف،46
[9]. الأمالي للشيخ الطوسي الْمُفِيدُ عَنْ أَبِي غَالِبٍ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الزُّرَارِيِّ عَنْ عَمِّهِ عَلِيِّ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنِ الطَّيَالِسِيِّ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً فَقَالَ ع يُؤْتَى بِالْمُؤْمِنِ الْمُذْنِبِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يُقَامَ بِمَوْقِفِ الْحِسَابِ فَيَكُونُ اللَّهُ تَعَالَى هُوَ الَّذِي يَتَوَلَّى حِسَابَهُ لَا يُطْلِعُ عَلَى حِسَابِهِ أَحَداً مِنَ النَّاسِ فَيُعَرِّفُهُ ذُنُوبَهُ حَتَّى إِذَا أَقَرَّ بِسَيِّئَاتِهِ قَالَ‏ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْكَتَبَةِ بَدِّلُوهَا حَسَنَاتٍ وَ أَظْهِرُوهَا لِلنَّاسِ فَيَقُولُ النَّاسُ حِينَئِذٍ مَا كَانَ لِهَذَا الْعَبْدِ سَيِّئَةٌ وَاحِدَةٌ ثُمَّ يَأْمُرُ اللَّهُ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ فَهَذَا تَأْوِيلُ الْآيَةِ وَ هِيَ فِي الْمُذْنِبِينَ مِنْ شِيعَتِنَا خَاصَّةً - بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏7، ص: 262
[10]. دروس تفسیر سوره اعراف آیت الله جوادی آملی،جزوه بیستم، ص12

* برگرفته از سایت رهروان ولایت

اللهم صل علی محمد و ال محمد و عجل فرجهم