صحابه به مردانی گفته می‌شود که شخصا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را دیده و سخنانش را شنیده باشند و در زمان حیات آن حضرت به دین اسلام گرویده باشند. و البته به یاران زن آن حضرت، صحابیات گفته می‌شود. صرف نظر از عقیده شیعیان درباره صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، در این مقاله بیشتر رویکرد خود را معطوف به نظر اهل سنت و وهابیت می‌کنیم تا ببینیم نظرات ایشان نسبت به صحابه و افرادی که با ایشان برخورد می‌نمایند چگونه است؟ اهل‌سنت و وهابیت در مورد صحابه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بر این عقیده‌اند که ایشان همه در پیشگاه خداوند منان مأجورند و همگی شایسته احترام می‌باشند. اگر کسی کوچک‌ترین جسارتی به ایشان نماید باید منتظر عقوبت‌های سنگین حتی در همین جهان باشد. برای نمونه به ذکر مواردی از این احکام می‌پردازیم.

ذهبی که از علمای اهل‌سنّت و مورد قبول وهابیت به شمار می‌رود تاجایی که او را با لقب «امام الحدیث» و «امام الجرح و التعدیل» می‌خوانند، در کتاب خود آورده است: «کسی که کوچک‌ترین اهانتی به صحابه کند یا آن‌ها را مورد دشنام قرار دهد، از دین و ملّت اسلام خارج شده است.»[1] در مورد اشخاص به خصوص نیز بعضی از علمای این مذاهب مانند یحیی بن معین که از استوانه‌های رجالی اهل‌سنّت و مورد قبول وهابیت است این‌گونه فتوی می‌دهد: «کسی که عثمان، طلحه یا یکی از صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را فحش و ناسزا دهد، دجّال است و هیچ روایتی را نباید از او نقل کرد و لعنت خداوند و ملائکه و تمام مردم بر او باد.»[2]

ابن حجر عسقلانی فتوای اهانت به صحابه را از قول علمای مالکی مساوی با حکم قتل دانسته. وی که از شارحان به نام کتاب صحیح بخاری است می‌گوید: «در مورد کسی که به صحابه دشنام دهد اختلاف است... عده‌ای از علمای فرقه مالکیه فتوا داده‌اند چنین کسی باید کشته شود.»[3] برخی مانند سرخسی که از فقهای مشور فرقه حنفیه است حتی اشکال کردن به صحابه را مساوی کفر دانسته و چاره آن را شمشیر می‌داند. وی در کتاب اصول خود گفته است: «هرکس به یکی از صحابه اشکال بگیرد، کافر و اگر توبه توبه نکند از اسلام بیرون رفته و چاره او شمشیر است.»[4] ابو نجیم حنفی پا را از آن هم فراتر گذاشته و سخن نیش‌دار به ابوبکر و عمر را مساوی با مرگ و قبول نشدن توبه دانسته است: «... رافضی (شیعه) اگر به شیخین (ابوبکر و عمر) دشنام دهد و یا بر آن دو طعنه (سخن تند و نیش‌دار) وارد کند، کافر است و باید کشته شود. حال اگر توبه کرد و دوباره اسلام آورد، آیا توبه‌اش قبول است یا خیر؟ «صدر شهید»، «ابواللیث» و «ابونصر دبوسی» گفته‌اند: «توبه و اسلام او قبول نیست و باید کشته شود». ما نیز چنین فتوی می‌دهیم.»[5] ابن حزم اندلسی از علمای بزرگ اهل‌سنّت و رئیس فرقه ظاهریه که از قدیمی‌ترین فرقه‌های فقهی اهل‌سنّت است دشنام به عایشه را مساوی با کفر، تکذیب خداوند و کشته شدن می‌داند. می‌گوید: «مالک بن انس گفته: «کسی که به عایشه دشنام دهد، کشته می‌شود...». ابو محمد گفته: «دشنام به عایشه موجب کفر و ارتداد از اسلام گردیده و تکذیب خداوندی است که او را پاکدامن شمرده است... .»[6]

حال جای این سوال وجود دارد که آیا برخورد این علما و فتواهایشان (که هیج‌گونه مجوز شرعی و یا دلالت قرآنی و روایی بر آن مستند نشده) نسبت به همه صحابه یکسان است؟ آیا هر کس نسبت به هر کدام از صحابه، توهین و یا جسارتی نماید به همین شکل با او برخورد می‌کنند و در مقابلش موضع می‌گیرند؟ آیا برخورد ایشان با امیرالمومنین (علیه السلام) مانند دیگر خلفاء است؟ صرف نظر از نسبت سببی و نسبی ایشان با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، آیا قدر و منزلت ایشان به اندازه یک صحابی معمولی هم نبوده است که اینقدر در حقش کم‌لطفی و یا بی‌مهری روا داشته‌اند؟ آیا با توهین‌کنندگان به مقام شامخ آن حضرت برخورد مناسب و موضع مشابه با آن‌چه نسبت به متعرضین به دیگر خلفاء واقع شده، صورت گرفته است؟

پی‌نوشت‌ها:

[1]. محمد بن عثمان الذهبی، الکبائر، دار الندوه الجدیده، بیروت، ج1، ص237
[2]. ابن حجر العسقلانی الشافعی، تهذیب التهذیب، دار الفکر، بیروت1404، ج1، ص447
[3]. احمد بن علی بن حجر العسقلانی الشافعی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، دار المعرفه، بیروت، تحقیق: محب الدین الخطیب، ج7، ص36
[4].ابوبکر محمد بن ابی‌سهل السرخصی، دار المعرفه، بیروت، ج2، ص134
[5]. زین الدین ابن نجیم الحنفی، البحر الرائق شرح کنزالدقائق، دار المعرفه، بیروت، ج5، ص136
[6]. علی بن احمد بن سعید بن حزم الظاهری، المحلّی، باب من سبّ رسول الله او الله، دار الافاق الجدیده، بیروت، تحقیق: لکنه احیاء التراث العربی، ج11، ص414