اهمیت این تفسیر از آن روست که یگانه تفسیر کامل قرآن به مذاق عرفانی شیعه است که برجای مانده است. مدار این تفسیر بر حول مفهوم وَلایت به معنای عرفانی و شئون و جوانب مختلف آن است؛ چنانکه در آن آیات راجع به کفر و ایمان، به کفر و ایمان نسبت به مقام ولایت تفسیر شده است (ج ۱، ص ۲۲۳، مقدمة سلطان حسین تابنده ، ص ه ). همچنین ، مؤلف برای کلمة «رب » دو تعبیر به دست می دهد: یکی «ربّ مطلق » که مقام الوهیت است ؛ دیگر «ربّ مضاف » که منظور از آن مقام ولایت است که ظهور ربّ مطلق باشد (ج ۱، ص ۶۳).

بیان السعادة علاوه بر جنبه های عرفانی ، جنبه های روایی ، فقهی ، فلسفی ، کلامی و ادبی نیز دارد. از جنبه نقلی و روایی و بحث دربارة شأن نزول آیات ، مباحث مستوفایی دارد و عمده اقوال و مطالب منقول در آن مستند به احادیث و اخبار مروی از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و ائمه اطهار علیهم السلام است . در نقل احادیث ، از تفسیر صافی ِ فیض کاشانی و تفسیر برهان سید هاشم بحرانی ، استفاده کرده است (سمیعی ، ص ۱۳۵).

با اینکه اساس این تفسیر، اخبار ائمه اطهار علیهم السلام و عرفان مبتنی بر آن است، مشتمل بر اصطلاحات و مباحث فلسفی و حکمی نیز هست، مانند تحقیق در مراتب وجود و تشکیک در حقیقت آن (همان ، ج ۱، ص ۳۷) که غالباً به روش استادِ خود، حاج ملا هادی سبزواری ، و براساس آرا و اقوال ملا صدرا است و از این حیث به تفاسیر ملا صدرا بر قرآن شباهت دارد. وی آرای فلسفی را با لطایف عرفانی و عقاید کلامی درهم آمیخته و در مسائلی از قبیل معراج ، جبر و اختیار، و بداء، که فلاسفه و متکلمان در آنها اختلاف نظر دارند، به جمع و تطبیق آرا پرداخته است (ج ۱، ص ۲۱۸ـ۲۲۰، ج ۲، ص ۲۷۶، ۲۷۷، ۴۳۱ـ۴۳۳).

بیان السعادة ، متضمن مباحث ادبی نیز هست و در آن ، ضمن تفسیر، نکات ادبی آیات و ترکیب لغات هم ، به تناسب موضوع ، مطرح شده است . برای مثال ، در وجوه محتمل معانی حروف آغازین برخی سوره ها، مثل «ال´م ´» در بقره ، بحثهای مفصلی آمده است (ج ۱، ص ۳۹ـ۴۳). از دیگر ویژگیهای این تفسیر، آن است که مؤلف آن با وجود اعتقاد به این که جمع آوری آیات به ترتیب نزول آنها صورت نگرفته ، چون معتقد به ارتباط معنوی میان آنها بوده ، باتوجه به ترتیب موجود میان آیات و کلمات ، به بیان ارتباط معنوی میان آنها پرداخته است (ج ۱، ص ۲۹۹).

دانلود کتاب "بیان السعادت"