وقتى به علما نگاه مى کنیم، مى بینیم سابقه ى فعالیت[مبارزاتی] علما خیلى بیش از دوره ى مشروطیت است. شاخصه ى آن فعالیت هاى قبلى، «ضد بیگانه بودن» بود. اصلاً وجه ضد استبدادى در فعالیت هاى علما، یک وجه منطوى در جنبه ى ضد بیگانه و ضد استعمارى بود. مثلاً فتواى مرحوم میرزاى شیرازى، اقدام مرحوم ملاعلى کنى در قضیه ى رویتر و از این قبیل، قبل از آنها در قضایاى مبارزه ى با روس ها، اصلِ حرکت مرحوم آخوند در جهت تهدید روس ها براى اشغال ایران و بقیه ى این کارهایى که شما مى بینید، وجه غالب و اصلى بوده است و البته در مسأله ى مشروطیت هم وجه ضد استبدادى در حرکت علما واضح و روشن شد. ۱۳۸۵/۰۲/۰۹