با توجه به اینکه مجموعه آیات 28 تا 34 سوره احزاب درباره زنان پیامبر صلی الله علیه و آله است و ایشان مخاطبان توصیه‌ها و احکام این آیات هستند، چگونه مي‌توانيم اثبات کنيم که قسمت پاياني آيه 33 سوره احزاب، در مورد حضرات معصومين (علي، فاطمه و حسن و حسين ـ عليهم السّلام ـ) مي‌باشد؟!

پاسخ :

نقد و بررسی:
1. فهم و تفسیر آیات قرآن، قواعد و آدابی دارد که اگر بی‌اعتنا به آن‌ها به استنباط مفاهیم و مضامین قرآنی اقدام کنیم، ممکن است به فهم ناقص و تفسیر به رأی گرفتار شویم. در طول 14 قرنی که از نزول قرآن بر قلب پیامبر صلی الله علیه و آله می‌گذرد، مفسران و فقیهان مسلمان کوشیده‌اند تا این قواعد را بر پایه اصول فهم عقلایی و مختصات متن قرآن مدون و منظم کنند. بنابر این نمی‌توان به صرف مراجعه به متن قرآن و آشنایی با ترجمه مفاهیم آیات، به تفسیر و برداشت از آن دست زد. این مسأله مهم در روایات و آموزه‌های اهل‌بیت علیهم السلام به خوبی برجسته و پررنگ است. در روايتي از امام باقر ـ عليه السّلام ـآمده است:... ليس شيء ابعد من عقول الرجال من تفسير القرآن ان الآية لتکون اولها في شيء و آخرها في شيء و هو کلام متصل يتصرف علي وجوه،1 در امر تفسير قرآن هیچ چیز دورتر و بیگانه‌تر از کنکاش‌های عقلی و ذهنی انسان‌ها نیست؛ زيرا آيه‌اي ممکن است آغازش در موضوعی و پایان آن در موضوع ديگری باشد، در حالي که يک آیه کلامی متصل است و قابليت داشتن وجوه مختلف را دارد.
2. يکي از راه‌هاي فهم سخن هر گوینده عاقلی، توجه به قرائن پیوسته و گسسته‌ای است که سخن او را همراهی می کند. براي فهم قرآن کريم نيز بايد به قرائن متصل و منفصل از آیات مراجعه کرد. همچنین گاهی ضروری است که برای فهم برخی از آیات قرآن، به روايات اهل‌بیت و صحابه پیامبر مراجعه کرد. هم مخاطب نخستین قرآن و هم اهل‌بیت او، که راسخون در علوم و معارف قرآنی هستند، به مقاصد اصلی و جدی خداوند آگاه‌تر و داناترند. بنابر این در مواردی که ابهام، ایهام و اجمالی در مفاهیم یا مضامین آیات وجود دارد، بهترین راه فهم مقصود آیه، رجوع به تفسیری است که از جانب پیامبر و امامان هدی علیهم السلام ارائه شده است. با رجوع به روایات وارده از اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم صلوات الله و نیز گزارش‌های تاریخی که از صحابه پیامبر و برخی از زنان صالحه آن حضرت به ما رسیده است، با اطمنان می‌توانیم ادعا کنیم که قسمت پایانی آیه 33 سوره احزاب، تنها خمسه طیبه گردآمده زیر کسا را مخاطب قرار داده و جز بر پیامبر، امام علی، حضرت فاطمه و حسنین علیهم السلام منطبق نیست و شامل دیگران نمی‌شود؛ هرچند برخی از زنان پیامبر و امهات مؤمنین، همچون ام‌سلمه، جزو نیکان و شایستگان به شمار می‌آمده‌اند.
2. قسمت اول اين آيه کريمه، همانند چند آیه قبل و آیه بعد از این، بر حساسيت موقعيت اجتماعي و تکليف مضاعف زنان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و رعايت دستورات الهي، دلالت دارد؛ ولي ناگاه در قسمت پایانی آيه، به جمله‌اي برمي‌خوريم که با آهنگ و سیاق قسمت اول آیه و آیات قبل و بعد کاملا متفاوت است و حکايت از يک امر مهم و فوق‌العاده مي‌کند، به طوري که با يک حُسن انتخاب، لحن کلام و طرز سخن را عوض می‌شودد و به مسأله مشيّت و قضاي حتمي خداوند براي تدبیر و تربیت اهل‌بیت پیامبر، به عنوان خاندانی پاک و پیراسته از هر عیب و پلیدی اشاره مي‌فرمايد. در اين جمله کوتاه، با استفاده از ادوات حصر و عوض شدن ضمير جمع مؤنث (... کنّ) به ضمير جمع مذکر (کم) مي‌فرمايد: "إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَکمْ تَطْهِيراً" جز این نیست که خداوند چنین اراده دارد که از شما اهل‌بیت هر گونه پلیدی و نقصی را ببرد و شما را با طهارتی ویژه‌ای تطهیر کند.
3. بنابر تصریح روایات متعدد، اين قسمت از آيه، مستقل نازل شده و بعدها به عللی، به آیه 33 ضمیمه شده است و شأن نزول آیه بر اين مطلب دلالت دارد. پس قسمت پایانی آیه ربطي به قبل و بعد از خود ندارد و فقط به يک امر فوق‌العاده، یعنی عصمت اهل‌بیت علیهم السلام توجه داده است. از آنجا که براي بررسي کيفيّت نزول، راهي جز ملاحظه اخبار وارده از طرق عامه و خاصه نيست، به سراغ اين روايات ‌می‌رويم و و به پاره‌اي از آن‌ها اشاره مي‌کنيم:
الف: از طريق اهل‌سنت وارد شده است که ام سلمه، يکي از زنان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ، مي‌گويد: پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ در خانه من بود. فاطمه ـ سلام الله عليها ـ غذايي در ظرف سنگي آورد... رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: شوهر و فرزندانت را هم بياور تا همه تناول نمايند. همه آمدند و بر روي پارچه خيبري نشستند و من در گوشه‌اي نماز مي‌خواندم. در هنگام چنین اجتماعی بود که اين آيه (انما...) نازل شد. بعد از آن پيامبر صلی الله علیه و آله، عزيزان خود را زير آن پارچه برد و فرمود: خدایا! اهل بيت و خاندان من اين چهار نفرند. پروردگارا! هر پليدي را از اينان بپیرای و آنان را پاک‌ و طاهر فرما! امّ سلمه می‌گوید: یا رسول الله! من هم جزء اهل‌بیت علیهم السلام هستم؟ فرمود: نه! لکن تو همواره بر خیر و نیکی هستی.2
ب: از طريق اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ چنین نقل شده است: امام باقر ـ عليه السّلام ـ در شأن نزول آيه "إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ..." فرمود: اين آيه در حق رسول خدا و اميرالمؤمنين و فاطمه و حسن و حسين ـ عليهم السّلام ـ است و داستان از اين قرار است که در اطاق استراحت ام سلمه، علي و ساير نام‌بردگان ـ عليهم السّلام ـ اجتماع کرده بودند که آيه موردنظرنازل شد. پس از نزول آيه کريمه، پيامبر آنان را زير پارچه خيبري جمع فرمود و گفت: پروردگارا آن اهل بيتي که به من وعده آن چناني فرمودي کسي جز اين زير کساء رفتگان نيستند! خدایا! هر پلیدی را از آنان بزدا و تطهیرشان فرما! ام سلمه از پیامبر پرسيد؟ آیا من هم مشمول اهل‌بیت و دعایی که فرمودی هستم؟ پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: شادمان باش که تو همواره بر خیر و نیکی هستی (یعنی جزء اهل‌بیت نیستی اما فردی نیک‌فرجام خواهی بود).3
براي کسب اطلاع بيش‌تر مي‌توانيد به کتاب بررسي شخصيت اهل بيت علیهم السلام در قرآن، نوشته دکتر ولي الله تقي پورفر، ص 255 ـ 268 مراجعه کنید.
--------------------------------------------------------------------------------
پي‌نوشت‌ها:
1 . محمد، محمدي ري شهري، ميزان الحکمة، ج 8 (مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چاپخانه دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ چهارم، 1371) ص 95.
2 . ر.ک: جلال الدين سيوطي، الدر المنثور في التفسير بالمأئور، (بيروت، دارالفکر، چاپ اوّل، 1403 هـ) ج 6، ص 603.
3 . ر.ک: شهاب الدين اشراقي و محمد فاضل لنکراني، اهل البيت يا چهر‌هاي درخشان در آيه تطهير، بي‌جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ دوّم، پائيز 1366) ص 11 به بعد (با تلخيص و تصرف) و نیز علامه طباطبايي، الميزان في تفسير القرآن، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين.