با فرض نزول آيه تطهير در شأن اصحاب کسا، اين آيه، شامل ديگران نيز مى‌شود؛ این شمول، به قرينه آيه: "ولکن يريد ليطهرکم و ليتّم نعمته عليکم" در سوره مبارکه مائده قابل توجیه است.

پاسخ :

نقد و بررسی:
شأن نزول و معناشناسی آیه تطهیر
داستان حديث کساء، که شأن نزول آیه تطهیر است، با تعبيرات مختلف، در روايات فراوانى، از طرق شیعه و سنی، وارد شده است. قدر مشترک همه اين روایات این است که پيامبر، على و فاطمه و حسن وحسين عليهم السلام را فرا خواند ـ و يا به خدمت او آمدند ـ و حضرتش عبا ـ يا پارچه‌اى را بر آن‌ها افکند و فرمود: خداوندا اين‌ها خاندان منند! هر گونه رجس و آلودگى را از آن‌ها دور کن. در اين هنگام آيه تطهير نازل شد و از اجابت دعای پیامبر صلی الله علیه و آله خبر داد.
اين روایت را فخر رازى به مناسبتى در ذيل آيه مباهله (آيه 61 آل عمران) نقل کرده و بعد مى‌افزايد: "بدان که اين روايت، همچون روايتى است که صحت آن مورد اتفاق در ميان علماى تفسير و حديث است2.
زمخشرى در تفسير خود در ذيل آيه مباهله، داستان اصحاب کساء را نقل مى‌کند و مى‌گويد: "قوي‌ترين و محکم‌ترين دليل بر فضيلت أصحاب کساء (علیهم السلام) در اين روایت نهفته است."3 حاکم حسکانى بعد از نقل داستان اصحاب کساء از طرق متعدد، مى‌گويد: "و اين آيه تنها درباره همان پنج تن نازل شده است4.

واحدى نيشابورى در کتاب اسباب نزول مى‌گويد:
"اين آيه (آيه تطهير) در خصوص على و فاطمه و حسنين عليهم السلام نازل شده است.
نکته قابل توجه اينکه در روايات زيادى از همسران پيامبر (صلی الله علیه و آله) این مضمون نقل شده است که مى‌گويند: "هنگامى که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سخن از آيه تطهير مي‌گفت ما از او سئوال کرديم که آیا جزء آن هستيم؟ پيامبر مى‌فرمود: شما خوبيد، اما مشمول اين آيه نيستيد."
از آن جمله روايتى است که احدى بن محمد بن ابراهيم ثعلبى، يکى از علما و مفسران معروف اهل سنت، در تفسير کبير معروف خود، در ضمن يک داستان مفصل از عايشه همسر پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل مى‌کند و عين همان روايت را مفسر معروف، حاکم حسکانى در کتاب خود آورده است: هنگامى که از عائشه درباره جنگ جمل و دخالتش در آن جنگ ويران‌گر سئوال کردند (با تأسف) گفت: اين يک تقدير الهى بود و هنگامى که درباره على (علیه السلام) سئوال کردند، گفت:
آيا از من درباره کسى سئوال مى‌کنى که محبوب‌ترين مردم نزد پيامبر(صلی الله علیه و آله) بود و از کسى مى‌پرسى که همسر محبوب‌ترين مردم نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود! من با چشم خود ديدم على و فاطمه و حسن و حسين (عليهم السلام) را که پيامبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را در زير پارچه‌اى جمع کرده بود و فرمود: خداوندا اين‌ها خاندان و حاميان من‌اند! رجس و پليدى را از آن‌ها بزدا و از آلودگى‌ها پاک‌شان کن.
(نکته مهم اينکه عايشه مى‌گويد) من گفتم:
اى رسول خدا! آيا من نيز از آن‌ها هستم؟
پيامبر (صلی الله علیه و آله) در پاسخ من فرمود "دور باش! تو بر خير و نيکى هستى (أما جزء اين جمع نمى‌باشى)5.
عبدالرحمن ثعالبى در تفسير خود از ام سلمه، همسر پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى‌کند که: آيه تطهير در خانه من نازل شد؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در خانه من بود. على و فاطمه و حسن و حسين علیهم السلام را فرا خواند و با آن‌ها در زير عباى خيبرى قرار گرفت و گفت: خداوندا! اين‌ها خاندان من‌اند! سپس پيامبر صلی الله علیه و آله آيه تطهیر را خواند و فرمود: "خداوندا، پليدى را از آن‌ها دور کن و از هر آلودگى پاک‌شان گردان".
ام سلمه مى‌گويد: من گفتم. ای رسول خدا! آيا من هم با شما هستم؟ پيامبر فرمود: تو از همسران پيامبرى و بر خير و نيکى هستى (اما در زمره اين گروه نيستى).6 جمهور مفسران و عالمان شیعه و سنی این حدیث را پذيرفته‌اند.
شيخ منصور على ناصف، يکى از علماء و دانشمندان معروف اهل سنت، در کتاب معروف خود به نام "التاج الجامع للأصول"، که يکى از مجامع روائى اهل سنت است، مى‌گويد:
هنگامى که آيه "انما يريدالله ليذهب عنکم الرجس أهل البيت و يطهرکم تطهيراً" نازل شد، پيامبر، فاطمه و حسن و حسين و على را فرا خواند و آن‌ها را با کسائى پوشاند و گفت: بارالها! اين‌ها اهل‌بيت من هستند! (شیخ منصور مى‌افزايد:) ظاهر حديث اين است که مراد از أهل بيت پيامبر (صلی الله علیه و آله) همان چهار نفر هستند7.
با توجه به آنچه گفته شد، نزول آيه تطهير در فضيلت اهل بيت پيامبر (صلی الله علیه و آله) که با خود آن حضرت پنج نفر مى‌باشند، يکى از مسلمات و واقعيات تاریخی است، نه يک نظريه تفسیری. همانگونه که اشاره شد، حتى همسران پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در زمره آن گروه قرار ندارند و آيه تطهير شامل آن‌ها نمى‌شود.

دلالت‌شناسی آیه 6 سوره مائده
استناد به آیه 6 سوره مائده براى اثبات عموميت آيه تطهير و شمول آن نسبت به ديگران، استنادی نادرست و بی مبناست. چراکه هيچ ارتباط و تناسب و هماهنگى بين اين دو آيه وجود ندارد. آيه 6 مائده "و لکن يريد ليطهرکم و ليتم نعمته عليکم" در ذيل آيه وضو و غسل و تيمم آمده است و پر واضح است که مقصود از طهارت در این آیه همان پاکيزگى حاصل از اين سه طهارت اسلامى است. روشن است که طهارت از حدث اکبر و اصغر، با وضو و غسل، شامل همگان مى‌شود. هر کس وضو و غسل و يا تيمم را انجام دهد داراى طهارت و پاکيزگى ظاهر مى‌شود. اين طهارت، غير از آن طهارتى است که در آيه 33 سوره احزاب آمده است که به معنى طهارت و پاکيزگى از همه پليدى‌ها و آلودگي‌ها و معصيت‌ها و ناظر به مسأله عصمت است. در این آیه خداوند پس از بیان کیفیت و برخی موارد وجوب وضوء، غسل و تیمم، می‌فرماید: این وجوب به خاطر این است که شما از ناپاکی پیراسته شده و نعمت خداوند، که همان پاکی و آرامش است، بر شما تمام شود؛ اما در آیه 33 سوره احزاب، خطاب به پیامبر و امام علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام می‌فرماید: خداوند اراده دارد که همواره شما را از همه بدی‌ها و پلیدی‌ها (با توجه به کلمه الرجس، که با الف و لام جنس آمده است) بپیراید و طهارتی ویژه عطا کند.
به نظر مى رسد که استدلال به آيه 6 سوره مائده براى توجیه عمومیت و شمول آيه تطهير (33 سوره احزاب) نسبت ديگر مردمان، برخاسته از سخن مفسر معروف أهل سنت، آلوسى، باشد. وی در ذيل آيه تطهير، در مقام نفى عصمت اهل بيت علیهم السلام، مى‌گويد: لازمه پذيرفتن عصمت آن‌ها بر اساس مضمون این آیه، اين است که صحابه پيامبر (صلی الله علیه و آله)، مخصوصاً حاضران در ميدان بدر، همه معصوم باشند؛ چون خداوند در حق آن‌ها فرمود: خداوند مى‌خواهد شما را پاکيزه و نعمتش را بر شما تمام کند؛ شايد شکر نعمت‌هاى او را به جا آوريد8.
سخن از آلوسى و أمثال او عاری از حقیقت است؛ زيرا ما چنين آيه‌اى در قرآن کریم، درباره حاضران در جنگ بدر نداريم. آنچه در مورد جنگ بدر نازل شده اين است: و نزل عليکم من السماء ماء ليطهرکم به و يذهب عنکم رجز الشيطان9". و پرواضح است اين آيه مربوط به نزول باران در ميدان بدر و استفاده کردن مسلمانان از آن براى شستشوى خود و غسل و وضو است.
3. در روايات متعددى از شیعه و سنی، آمده است که پس از نزول آيه تطهير، پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) چندين ماه (در برخى روايات شش ماه و در برخى، هشت يا نه ماه آمده است)، هنگامى که براى نماز صبح از کنار خانه فاطمه عليها السلام مى‌گذشت، با صدای بلند، آن‌چنان که همه اطرافیان بشنوند، می‌فرمود: "هنگام نماز است أى أهل بيت! خداوند، تنها مى‌خواهد پليدى را از شما أهل بيت دور سازد و شما را پاک گرداند.
اين حديث در "کتاب شواهد التنزيل" نوشته مفسر معروف "حاکم حسکانى از انس بن مالک نقل شده است10.
فلسفه ادامه اين برنامه و تکرار اين سخن در آن مدت طولانى از سوى پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) اين بود که با وضوح و تأکيد پیاپى، روشن سازد، منظور از "اهل بيت" در آيه تطهير، تنها اهل خانه فاطمه‌اند تا در آينده ترديدى براى کسی باقى نماند و همه بدانند اين آيه تنها در شأن اين گروه خاص نازل شده است. شگفت اينکه با اين همه تکرار و تأکيد، باز مسأله براى برخى روشن نيست!
--------------------------------------------------------------------------------
پي‌نوشت‌ها:
1- شواهدالتنزيل، ج 2، ص 25؛ الجواهرالحسان فى تفسير القرآن، (بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول) ج 2، ص 573؛ التفسير الکبير، فخرالدين رازى، ج 8، ص 80؛ تفسيرالکشاف، ج 1، ص 370 (ذيل آيه 61 آل عمران.
2- و اعلم ان هذه الرواية کالمتفق علي صحتها بين اهل التفسير و الحديث تفسير فخر رازى، ج8 ص 80.
3-... و فيه دليل لا شىء أقوى منه على فضل أصحاب الکساء عليهم السلام تفسير کشاف جلد1 ص 370 (ذيل آيه 61 آل عمران).
4-...نزلت فى خمسة: فى رسول الله و على و فاطمة و الحسن و الحسين (علیهم السلام) شواهد التنزيل، ج2 ص 25.
5-... مجمع قال: (دخلت مع أمى على عائشة فسألتها أمى قالت: رأيت خروجک يوم الجمل؟ قالت: أنه کان قدراً من الله، فسألتها عن على عليه السلام فقالت: تسألن عن أحب الناس کان إلى رسول الله صلى الله عليه و آله لقد رأيت عليا و فاطمة و حسناً و حسيناً، و قد جمع رسول الله بثوب عليهم ثم قال: اللهم هؤلاء أهل بيتى و خاصتى فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً، فقلت: يا رسول الله أنا من أهلک؟ قال: تنحي فانک إلى خير!؛ شواهد التنزيل جلد2 ص 62 حديث 684. و تفسير ثعلبى جلد 3 ص 139 در ذيل آيه 33 سوره أحزاب.
6- قالت ام سلمة: نزلت هذه الآية فى بيتى دعا رسول الله صلى الله عليه و آله علياً و فاطمة و حسناً و حسيناً فدخل معهم تحت کساء خيبرى، و قال: هؤلاء اهل بيتى، و قرأ الآية و قال: اللهم أذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً، قالت ام سلمة؟: فقلت و أنا يا رسول الله؟ فقال: انت من أزواج النبى صلى الله عليه و آله و أنت إلى خير و الجمهور على هذا!؛ الجواهر الحسان فى تفسير القرآن، ج2 ص 573، چاپ اول، دار الکتب العلميه بيروت و همين حديث را با تفاوت مختصر ،ابن العربى در احکام قرآن خود ج3 ص 453 و 454 از ام سلمه نقل کرده است. دار الکتاب العربى، چاپ اول 1421 هـ ق بيروت.
7-... فلما نزل قوله تعالى "انما يريد الله..." دعا رسول الله صلى الله عليه و آله فاطمة و حسناً و حسيناً و علياً و غطّاهم بکساء و قال: اللهم هؤلاء اهل بيتى! التاج الجامع للأصول فى احاديث الرسول (فى هامشه: غاية المأمول فى شرح التاج الجامع للأصول) ج4 ص 207: چاپ دار إحيا ء التراث العربى.
8- و أيضاً لوکانت مفيدةً للعصمة ينبغى أن يکون الصحابة لاسیما الحاضرين فى غزوة بدر قاطبة معصومين، لقوله تعالى فيهم "ولکن يريد ليطهرکم و ليتم نعمته عليکم لعلکم تشکرون" مائده/6؛ روح المعانى جلد 22 ص 18 چاپ دار احياء التراث العربى بيروت (ذيل آيه 33 سوره احزاب)
9- انفال/11.
10- روى الحافظ الکبير عبيدالله بن عبدالله المعروف بالحاکم الحسکانى الحنفى باسناده عن انس بن مالک ان رسول الله صلى الله عليه و آله کان يمر بباب فاطمه ستة أشهر إلى صلاة الفجر يقول: الصلاة يا اهل البيت "انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيراً" شواهد التنزيل ج2 ص 18 حديث 637، و ص81 ح701،