در اين زمينه روايات مختلفي را همه ارباب صحاح نقل كردند كه ما چكيده آنها را نوشته و سپس به بررسي آنها مي پردازيم:

«شبي از شبها پيامبر اكرم در خواندن نماز عشاء تأخير نمود تا شب به نيمه رسيد. عمر فرياد زد: الصلاة، الصلاة، يا رسول اللّه ! زنها و بچه ها خوابيدند!...»

در بعض روايات آمده است كه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم با يك نفر آهسته سخن مي گفت و لذا نماز به تأخير افتاد!

در بعض ديگر آمده است كه آن حضرت در حالي به نماز حاضر شد كه سرش خيس بود!

در پاره اي از روايات آمده كه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم فرمود: اگر بر امّتم سخت نبود، نماز عشاء را تا نيمه شب تأخير مي انداختم.

در روايتي نيز از زهري نقل شده كه گفت: به من گفته شد كه پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم فرمود: شما حقّ نداريد رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم را براي نماز بخوانيد.(1)

در بررسي اين روايات بايد گفت:

1ـ اگر بهترين وقت نماز عشاء نيمه شب است چرا در روايات آمده است كه وقت آن تا ثلث شب مي باشد؟

2ـ چرا اهل سنت ـ كه شيعه نيز در اين مسأله همين عقيده را دارد ـ وقت فضيلت آن را ابتداي سقوط شفق مي دانند؟

ـــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الف: صحيح بخاري، ج 1، ص 50-148، كتاب الصلاة، باب فضل العشاء و چند باب بعد از آن ؛ و نيز ص 165 و 168، بابهاي «الامام تعرض له الحاجة بعد الاقامة» و «الكلام اذا أقيمت الصلاة» و «من جلس في المسجد ينتظر الصلاة و فضل المساجد» ؛ ونيز ص 214 و 218 و 219، بابهاي «يستقبل الامام الناس اذا سلّم» و «وضوء الصّبيان...» و «خروج النّساء الي المساجد...» ؛ و ج 7، ص 201، كتاب اللّباس، باب فصّ الخاتم ؛ و ج 8، ص 80، كتاب الاستئذان، باب طول النّجوي ؛ و ج 9، ص 105، كتاب الاحكام، باب ما يجوز من اللَّوْ.

ب: صحيح مسلم، ج 1، ص 284، كتاب الحيض، باب الدّليل علي انّ نوم الجالس لا ينقض الوضوء ؛ و نيز ص 4-441، كتاب المساجد و مواضع الصلاة، باب وقت العشاء و تأخيرها.

ج: سنن ابن ماجه، ج 1، ص 226، كتاب الصلاة، باب وقت صلاة العشاء.

د: سنن ترمذي، ج 2، ص 394 و 396، ابواب الصلاة، باب ما جاء في الكلام بعد نزول الامام من المنبر.

ه: سنن ابي داود، ج 1، ص 149، كتاب الصلاة، باب في الصلاة تقام و لم يأت الامام ينتظرونه قعودا.

و: سنن نسائي، ج 1، ص 272، كتاب الصلاة، باب فضل صلاة العشاء ؛ و ص 303-300، كتاب المواقيت، باب ما يستحبّ من تأخير العشاء و باب آخر وقت العشاء ؛ و ج 2، ص 89، كتاب الامامة، باب الامام تعرض له الحاجة بعد الاقامة.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ

3ـ روايات فوق نمي تواند نسخ شده باشد، چه آنكه اوّلاً كسي نگفته است و ثانيا با اين جمله كه حضرت مي فرمايد: «اگر بر امتم سخت نبود آن را تا نيمه شب تأخير مي انداختم» در تعارض است، زيرا اين جمله مي رساند كه نيمه شب وقت اصلي و فضيلت نماز عشاء است الاّ اينكه من به خاطر راحتي امّت آن را جلو انداختم. پس مسأله اي به نام «نسخ حكم» در ميان نيست.

4ـ نجوي با يك‌نفر و تأخير نماز تا نيمه شب و معطّل كردن مردم و خوابيدن زنان و كودكان و حتي بزرگان، به طوري كه فرياد عمر بلند شد كه... نمي تواند كار يك انسان عادي باشد تا چه رسد به پيامبر عظمت صلي الله عليه و آله وسلم .

5ـ اگر بگوييم كه حضرت مي خواست بفهماند وقت نماز عشاء تا نيمه شب ادامه دارد، بايد گفت اوّلاً ـ با اين جمله كه: «اگر بر امّتم سخت نبود...» در تعارض است، و ثانيا ـ روايت مي گويد علّت تأخير، نجوي با يك‌نفر بود، نه براي فهماندن وقت، و ثالثا ـ به جاي معطّلي مردم مي توانست با بيان روشن خويش آن را بفهماند، آنچنانكه در بسياري از مسائل اينگونه عمل فرمودند.

6ـ روايتي كه مي گويد موقعي به نماز حاضر شد كه سرش خيس بود! به نظر مي رسد از همه موهن تر است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم بعد از نماز مغرب، تا نيمه شب غسل را تأخير انداخت و.... بقيّه را خودتان بخوانيد!

7ـ اگر حديث زهري صحيح باشد بايد گفت عمل عمر صحيح نبوده است كه حضرت را با فريادش به نماز خوانده است!

8ـ جالبتر از همه آنكه نسائي در يكي از رواياتش مي نويسد كه وقتي رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم نيمه شب با فرياد عمر به نماز حاضر شد (و اگر فرياد او نبود خدا مي‌داند كه نماز عشاء كي خوانده مي شد!) فرمود: «صلّوها فيما بين ان يغيب الشّفق الي ثلث الليل» يعني نماز عشاء را بين محو شدن سرخي طرف مغرب تا ثلث شب بخوانيد (!) آري، وقت نماز عشاء كه براي مسلمانان معين شده همين است ولي رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم به بهانه صحبت با يك‌نفر يا غسل نكردن، آن را تا نيمه شب به تأخير مي اندازد! راستي آيا هيچ مسلماني مي تواند آن را بپذيرد؟!