«پيامبر اكرم صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله از كنيزى مى‏ پرسد: خدا كجا است؟ پاسخ مى‏ دهد: در آسمان است. مى‏ پرسد: من كيم؟ پاسخ مى‏ دهد: تو رسول خدائى. مى‏ فرمايد: او مؤمنه است.(1)

سيوطى و سندى كه بر سنن نسائى حاشيه زده‏ اند هر كدام حديث فوق را به نحوى توجيه مى‏ كنند. اوّلى مى‏ گويد: «قال النَّوَوى: هذا من احاديث الصفات وفيها مذهبان احدهما الايمان من غير خوض في معناه مع اعتقاد انّ اللّه تعالى ليس كمثله شى‏ ء وتنزيهه عن سمات المخلوقين. والثانى تأويله بما يليق به....

و دومى مى‏ گويد:

«اين اللّه: قيل معناه في اىّ جهة يتوجّه المتوجّهون إلى اللّه تعالى وقولها في السماء اى في جهة السماء...»

ــــــــــــــــــــــــــــــــ

(1) الف ـ صحيح مسلم، ج 1، ص 382، كتاب المساجد و مواضع الصلاة، باب 7، ح 33.

ب ـ سنن أبي داود، ج 1، ص 244، كتاب الصلاة، باب تشميت العاطس في الصلاة، ح 930 و ج 3، ص 230، كتاب الايمان و النذور، باب في الرقبة المؤمنة، ح 3282.

ج ـ سنن نسائى، ج 3، ص 19، كتاب السهو، باب 20، ح 1214.

اين روايت در صحيح مسلم و اولين حديث سنن أبي داود و سنن نسائى اندكى طولانى است و ما قسمتى را كه به بحث ما مربوط است عينا نقل مى‏ كنيم. أبي داود در حديث دوم همان قسمت مربوطه را آورده و صدر حديث را حذف نموده است.

... فقال لها: اين اللّه ؟ قالت: في السماء. قال: من أنا؟ قالت: أنت رسول اللّه. قال: اعتقها فانّها مؤمنة.

ـــــــــــــــــــــــــــــــ

نَوَوى مى‏ گويد: اين از احاديث صفات است و در آن دو نظر است: يكى آنكه بدان ايمان مى‏ آوريم و درباره معناى آن فكر نمى‏ كنيم و در عين حال عقيده داريم كه خدا مثل و مانند ندارد و او را از جهتْ داشتن منزّه مى‏ نماييم. دوم آنكه آن را به صورتى كه لايق آن است تأويل مى‏ كنيم.

سندى مى‏ گويد: (اينكه پيامبر از آن كنيز پرسيد) خدا كجاست يعنى مردم كه به خدا توجّه مى‏ كنند به كدام طرف رو مى‏ آورند، و او كه جواب داد: در آسمان. يعنى به طرف آسمان توجّه مى‏ كنند.

لابد خوانندگان محترم توجّه فرمودند كه دانشمندانى كه حديث فوق را شرح كرده‏ اند داراى عقايد متعدّدند. كنيزى از كنيزان پاسخ مى‏ دهد كه خدا در آسمان است و دانشمندان بزرگى در معناى آن مى‏ مانند! آيا آن كنيز از علومى كه بعدها پيدا شد با خبر بود و پايه علمى او به حدّى بود كه بتوان كلام او را به صورت‏ هاى گوناگون توجيه كرد؟ يقينا او تصوّر كرده است كه خدا در آسمان است و اين توجيهات به فكر او هم نمى‏ رسيد و اگر او اينها را مى‏ دانست مى‏ گفت: خدا همه جا هست.

از اينها گذشته مگر در روايات قبل نخوانديم كه خدا در خانه‏ اش است و هر شب پايين مى‏ آيد ! آيا باز هم مى‏ توان آن را توجيه كرد؟ ما از مجموع روايات صحاح مى‏ فهميم خدائى كه اينان به تصوير كشيده‏ اند جسم بوده و صورتش مثل انسان است. داراى دست و پا و چشم و گوش است. خانه‏ اى دارد و سحرگاهان به پايين مى‏ آيد و... . (سبحان اللّه عمّا يصفون).