عقل و نقل گواهى مى دهند كه هر انسانى در روز رستاخيز پاداش اعمال نيك خود را خواهد ديد. قرآن مى فرمايد:

(فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَيْراً يَرَهُ) (زلزله/7): هركس به اندازه وزن ذرّه اى كار نيك انجام دهد آن را خواهد ديد. نيز مى فرمايد:

(وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوفَ يُرى * ثُمَّ يُجْزاهُ الجَزاء الأَوفى)(نجم/40ـ41):

سعى و تلاش او قطعاً مشهود گشته و سپس به طور كامل پاداش داده مى شود.

از آيات فوق برمى آيد كه اعمال زشت آدمى، اعمال نيك وى را از بين نمى برد. درعين حال بايد دانست كسانى كه مرتكب بعضى از گناهان خاص (نظير كفر و يا شرك) مى گردند يا راه ارتداد در پيش مى گيرند، گرفتار حبط عمل مى شوند و در نتيجه اعمال نيكشان تباه شده و در آخرت گرفتار عذاب ابدى مى گردند، چنانكه مى فرمايد:

(وَ مَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَيَمُتْ وَ هُوَ كافِرٌ فَأُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الآخِرَة وَأُولئِكَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ) (بقره/217):

هركس از شما، از دين خويش برگردد و به همان حالت بميرد، اعمال وى در دنيا و آخرت تباه مى گردد، و اين گونه كسان براى هميشه در آتش خواهند بود.

با توجه به آنچه گفتيم، هر انسان با ايمانى در سراى ديگر پاداش كارهاى نيك و بد خود را مى بيند، مگر در صورت ارتداد و نظاير آن كه در كتاب و سنت مايه نابودى و حبط اعمال نيك انسانها قلمداد شده است.

در خاتمه يادآورى اين نكته لازم است كه، هرچند خداوند درباره كارهاى نيك به مؤمنان «وعده» پاداش داده و متقابلاً درباره كارهاى بد نيز «وعيد» كيفر داده است، ولى از نظر حكم عقل اين دو ـ وعده و وعيدـ با هم فرق دارند. چه، لزوم عمل به وعده يك اصل عقلى است و تخلّف از آن قبيح است. اما در مورد «وعيد» چنين نيست، چون كيفر دادن حق كيفر دهنده است، و او مى تواند از حق خود بگذرد. ازينروى هيچ مانعى ندارد كه برخى از كارهاى نيك، زشتى و تبعات كارهاى بد را بپوشاند كه در اصطلاح به آن «تكفير» مى گويند. ([1]) در قرآن برخى از اعمال نيك مايه تكفير اعمال بد شمرده شده، كه يكى از آنها اجتناب شخص از گناهان بزرگ است. چنانكه مى فرمايد:

(إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَونَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُّدْخَلاً كَريماً)(نساء/31):

چنانچه از گناهان بزرگ دورى جوييد ما گناهان كوچكتان را مى پوشانيم وشما را به جايگاه ارجمندى وارد مى كنيم.

اعمالى همچون توبه([2])، صدقه پنهانى([3]) و غيره نيز داراى چنين اثرى هستند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت:

[1] . كشف المراد، ص413، مقصد 6، مسئله 7.

[2] . تحريم/8.

[3] . بقره/271.