همه شرايع آسمانى بر اساس توحيد و يكتاپرستى استوار بوده، وبارزترين اصل مشترك در ميان آنها اعتقاد به توحيد است؛ هرچند در ميان پيروان برخى از شرايع انحرافاتى در اين عقيده مشترك رخ داده است. ذيلاً با الهام از قرآن كريم و احاديث اسلامى و به كمك برهان عقلى، مراتب توحيد را بيان مى كنيم:

نخستين مرتبه توحيد، توحيد ذاتى است. توحيد ذاتى دو تفسير دارد:

الف ـ ذات خداوند يكتا و بى همتا است و براى او مثل و مانندى متصور نيست.

ب ـ ذات خداوند بسيط است و هيچگونه كثرت و تركيبى در آن راه ندارد.

اميرمؤمنان على (عليه السلام) در بيان دو معناى فوق چنين فرموده است:

1. هو واحد ليسَ له في الأشياء شبه: او يكتا است و براى او در ميان موجودات مانندى نيست.

2. و انّه عزّوجلّ أحديّ المعنى لا ينقسِمُ في وجود و لا وَهْم و لا عقْل. ([1]): او «اَحَدِىُّ المعنى» است يعنى نه در خارج و نه در وهم و نه در عقل براى او، جزءْ متصور نيست.

سوره توحيد، كه بيانگر عقيده مسلمانان درباره توحيد است، به هر دو مرحله (اخلاص) اشاره دارد: به قسم نخست با آيه (وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفْواً أَحَد) و به قسم دوم با آيه (قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد).

بنابر آنچه گفتيم، تثليث مسيحيت (خداى پدر، خداى پسر، خداى روح القدس) از نظر منطق اسلامى باطل است، و در آياتى از قرآن كريم نادرستى آن بيان شده است، چنانكه در كتب كلامى نيز مشروحاً در اين باره بحث گرديده است و ما در اينجا به يك بيان بسنده مى كنيم و آن اينكه:

تثليث، به معناى سه خدايى، از دو حال بيرون نيست: يا هر يك از اين سه خدا، داراى وجود و شخصيت جداگانه اى هستند، يعنى هر يك واجد كلّ الوهيت مى باشد؛ در اين صورت با توحيد ذاتى به معنى نخست (براى او نظيرى نيست) مخالف است، و يا اين سه خدا داراى يك شخصيت بوده، و هر يك جزئى از آن را تشكيل مى دهند؛ در اين صورت نيز مستلزم تركيب بوده و با معنى دوم توحيد ذاتى ( او بسيط است) مخالف خواهد بود.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت:

[1] . توحيد، صدوق، ص84، باب 3، حديث 3.