بر اساس قانون کارما (Karman) به معناى کردار، آدمى نتیجه ی اعمال خود را در دوره هاى بازگشت مجدد خود در این جهان مى بیند. کسانى که کار نیک انجام داده اند، در مرحله ی بعد زندگى مرفه و خوشى دارند و آنان که کار بد مى کنند، در بازگشت با بی نوایى و بدبختى دست به گریبان خواهند بود و چه بسا به شکل حیوان بازگشت کنند. به عقیده ی برخى تناسخیان، بازگشت انسانها ممکن است به یکى از چهار صورت زیر باشد که تصادفاً به ترتیب الفبا از جمادات تا انسانها را شامل مى شود:

1. رسخ، یعنى حلول شخص متوفى در جمادات؛

2. فسخ، یعنى حلول شخص متوفى در نباتات؛

3. مسخ، یعنى حلول شخص متوفى در حیوانات؛

4. نسخ، یعنى حلول شخص متوفى در انسانها (تناسخ).

سمسارا (Samsara) به معناى تناسخ در بسیارى از ادیان و مذاهب جهان (حتى نزد برخى فرقه هاى انحرافى جهان اسلام) با عناوین گوناگون وجود داشته و دارد،(1) اما این عقیده در آیین هندو از اهمیت بیشترى برخوردار است. هندوان معتقدند آدمى همواره در گردونه ی تناسخ و تولدهاى مکرر در جهان پر رنج گرفتار است. تنها راه رهایى انسان از گردونه ی تناسخ و تولدهاى مکرر در جهان پر درد و بلا پیوستن به نیروانا (Nirvana) است. این کلمه در لغت به خاموشى و آرامش و در اصطلاح به «فناى فى الله» دلالت مى کند. نیروانا مورد توجه بوداییان واقع شده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت:

۱- شاعرى از روى طنز، چارپایى را مخاطب قرار داده و این رباعى را گفته است: (اشاره به حلول روح در حیوان)

اى رفته و باز آمده «بل هم» گشته                                    نامت زمیان مردمان گم گشته

ناخن همه جمع آمده و سم گشته                                    ریشت زعقب در آمده دم گشته