4ـ3. اخلاق محيط زيست

همان گونه كه پيش تر اشاره كرديم، يكي از اصول ده گانه ی تربيتي در آيين بودا، اصل پرهيز از آزار و كشتن جانداران و به تعبير ديگر، اصل اهيمسا (Ahimsa) است. اصول ده گانه ی تربيتيِ پيش گفته، از مباني بنيادين آيين بودا به شمار مي رود و هر بودايي مكلّف است به يقين كامل داشته باشد و به آنها وفادار بماند و اگر خطايي انجام داد بايد در حضور هم كيشان و راهبان دِيْر به گناه خود اعتراف كند تا از آن پاك شود. اصل اهيمسا از اصول آيين هندوي كهن بود كه وارد دو آيين بودا و جين شد؛ البته در آيين جين به صورت افراطي بر اين اصل تأكيد مي شود. از نظر جين ها، كندن زمين براي كشاورزي حرام است؛ زيرا ممكن است سبب كشته شدن حشرات و كرم هاي درون زمين شود؛ همچنين استفاده از محصولات زير زمين (مانند چغندر، هويج و سيب زميني كه كندن زمين را به همراه دارد، جايز نيست. پيروان اين آيين، بيمارستان هاي بزرگي براي معالجه ی حيوانات اهلي و وحشي ساخته اند.(1)

از نگاه يك بودايي، طبيعت صرفاً متعلّق به او نيست و او نمي تواند بر آن تسلط يابد و به آن تجاوز كند. انسان، فرزند طبيعت است، نه ارباب آن.

تعاليم بودا ... ديدگاهي احترام آميز و غيرخشونت آميز را نسبت به همه ی موجودات، و با تأكيدي بيشتر، نسبت به درخت، توصيه مي كند. هريك از پيروان بودا بايد هرچند سال يك بار، درختي را بنشاند و از آن مراقبت كند تا ريشه اي مطمئن بيابد.(2)

بوداييان به موجودات زنده احترام مي گذارند. سنّت خريد ماهي و پرندگان در قفس در جشن وساك (Wesak) و آزاد كردن آنها، نمونه اي از اين احترام است. در زمان بودا، خوردن گوشت ممنوع نبود؛ ولي اعضاي سنگه مجاز نبودند حيواني را براي خوراك بكشند يا حتي پرورش دهند؛ زيرا اين كار، مستلزم گرفتن جان و برخلاف اصل اهيمسا بود؛ اما مي توانستند از گوشتي كه اعضاي خانواده به آنها مي دادند بخورند؛ مشروط بر آنكه مشخصاً براي آنها كشته نشده و تنها مازاد مصرف مردان خانواده باشد. بوداييان مي كوشند اصل نگرفتن جان را رعايت كنند و كم ترين تعداد حيوانات لازم را براي تغذيه مردم بكشند.

در متون بودايي، مانند سوتراي لَنكاواتارا (3) آمده است يك بوداي ستوه (بوداي بالقوه) كه همه ی موجودات را چون تنها فرزند خود مي نگرد، نمي تواند در گوشت خواري افراط كند.(4) به همين جهت خوراك مناسب براي يك بوداي ستوه؛ برنج، جو، گندم، كره، روغن، عسل و شكر است. بسياري از بوداييان معتقدند اگر بتوان يك رژيم غذايي گياهي كافي تهيه كرد، بايد چنين كنند.(5) بنابراين آيين بودا به طبيعت و ديگر جانداران با ديده ی احترام مي نگرد و مي كوشد از تخريب آن جلوگيري كند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت ها:

1. حسين توفيقي، آشنايي با اديان بزرگ، تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها ( سمت)، مركز تحقيق و توسعه علوم انساني، موسسه فرهنگي طه و جامعه المصطفي العالميه، چاپ سيزدهم، زمستان 1389، ويراست دوم، ص 41.

2. اخلاق در شش دين جهان، همان، ص 202.

3. Lankavatara Sutra

4. Suzuki, D.T., Studies in the Lankavatara Sutra, p.369.

به نقل از اخلاق در شش دين جهان، ص 204.

5. اخلاق در شش دين جهان، همان، ص 202 ـ 204.