کنیز و غلام در اسلام ، جایگزین برده گرید و بعنوان عضوی از اعضای خانواده محسوب می گردید .
اهل بیت (ع) برای کنیز و غلام شان ارزش قائل می شدند ، از تحقیر و توهین و تنبیه دوری کرده و دیگران را هم از این کار باز می داشتند .

البته عوامل گوناگون می توانند ، باعث نگهداری کنیز و غلام در خانه شوند از جمله فقر و بیکاری در جوامع شان و منزلت اجتماعی شخص صاحب و مالک و همچنین کثرت مراجعات مردم به بیت بزرگان و ائمه اطهار زمینه را برای اینکار فراهم می سازند واژه کنیز که به زنان کارگر و خدمتکار گفته می شود ، به معنای گنج بسیار می باشد و غلام که به مردان کارگر و خدمتکار گفته می شود ، معنای جوان و انسان نو رسیده اطلاق می گردد .
و از طرفی ائمه اطهار (ع) کنیزان و غلامان همیشه به عنوان خدمتکار وانسان درجه دوم نگاه نمی کردند و غالباً جنبه پناه دادن و دستگیری از انسانهای ضعیف و مستمند و فقیر بوده تا در سایه الطافشان به تربیت و پرورش صحیح و سالم برسند . موارد بیشمار است که همین غلامان و کنیزان در سایه تربیت صحیح از سوی اهل بیت (ع) برگه آزادی را از دست مولای خود گرفته و روانه جنگ و جهادشدند وشربت شهادت ر ا نوشیدند همچون غلام امام حسین (ع) در کربلا ویا براثر زمینه های معنوی و اخلاقی که در خود می دیدند به مقامات بالای عرفانی و معنوی رسیده اند همچون سلمان فارسی و بلال حبشی و یا بعضی از کنیزان را اهل بیت (ع) به عقد خود و یا فرزندان خود در می آوردند که بعضی از ائمه اطهار (ع) مانند امام زمان (عج) از مادری کنیز متولد شده اند .
اسلام ، سفارش کرده که مولا با عبد خود معامله پدرو فرزندی کند و او را یکی از اهل بیت خود حساب کند و بین او و آنان در لوازم و احتیاجات زندگی فرق نگذارد چنانکه رسول خدا(ص) هم با غلامان و خدمتکاران خود همین طور رفتار می نمود با ایشان غذا می خورد ، نشست و برخاست می کرد ، در خوراک و پوشاک و امثال آن هیچ تقدمی برای خود برآنان قائل نبود از طرفی مواردی سراغ داریم که پیامبر اکبرم (ص) و ائمه اطهار غلام یا کنیزی را قصد آزاد کردن وی را داشتند ولی آنان از این کار راضی نمی شدند که غلامی و نوکری اهل بیت را دارند و به آن فخر و مباهات می کنند و جزء بهترین عبادات و اعمال می دانند نکته ای لازم به یاد آوری است ؛
هنگامی که حکومت ، قدرت ، ثروت و مقام و سلطنت از دست اهل اش بیرون کشیده شد و به دست نا اهلان افتاد ، جزء خفت و خواری و خیانت و خزلان چیزی نصیب جامعه بشری نگردید و رافت و رحمت و مدارا تبدیل به خشم و غضب و ظلم و جنایت گردید
پس هر چند نفس غلام و کنیز ، محدودیت ساز است و شاید ا ز منظر سایر مردم نوعی حقارت و پستی محسوب گردد .( البته برای خودشان نوعی عزت و سربلندی است ) بدین خاطر دراولین فرصت و در صورت عدم نیاز به وجود آنها در امورات زندگی ، آزادشان می کردند و زمینه زندگی مستقل را برایشان فراهم می ساختند تا بتوانند زندگی آزادانه ومختار داشته باشند .
وهمواره اهل بیت (ع) توصیه کرده که برغلام و کنیز سخت نگیرند و شکنجه ندهند و ناسزا نگویند وظلم رواندارند واجازه داده که این طائفه در بین خود و به اذن اهل شان ازدواج کنند و همچنین به آزادگان (احرار )هم اجازه داده که با آنان ازدواج نمایند و در دادن شهادت و در کارهای خود دخالت داده و سهیم سازند ، چه در زمان بردگیشان و چه بعد از آزاد شدنشان چنین رفتار و توصیه های ائمه اطهار باکنیزان و غلامان خود کم کم نگاه تبعیض آمیز و تحقیر کننده نسبت به آنها را در جوامع اسلامی کمرنگ ساخته و اکنون ما شاهدیم که در بین مسلمانان برده داری و کنیز و غلام بشدت کاسته شده و جزء در موارد کم چنین روش و سنت پا برجا می باشد و این به برکت نوع نگاه و برخورد اهل بیت با کنیزان و غلامان بوده است که باعث عزت و سربلندی آنان گردید .
( البته سیره اسلام این است که ملاک برتری و اکرام رادر تقوی دانسته نه د رمقام و ثروت و قدرت )
با توجه به مطالبی که بیان گردید ، چنین می توان نتیجه گرفت
1- اقتضائات زمان و شرایط حاکم برآن جامعه می تواند عامل نگهداری کنیز و غلام شود همچون فقر مالی و فرهنگی.
2- شان و منزلت اجتماعی و جایگاهی که شخص در جامه دارد می طلبد که خدمتکار در خانه داشته باشد .
لازم به ذکر است ( منظور نوعی ترویج رفاه طلبی و لذت خواهی نیست بلکه ما در زندگی امیر مومنان می دانیم که کفش هایش را وصله خودشان می کرد ، نخلستان را نگهداری می کرد و قنات را آباد می کرد ، ولی درکنارش هم قنبر غلام او هم بوده است (نیاز به توجه و تامل دارد )
3- اهل بیت غلام و کنیز را عضوی از اعضای خانواده می دیدند و در صورت صلاحدید ، با وی ازدواج و یا به عقد دیگری در می آوردند و آزاد می کردند .
4- گاهی غلام و کنیز بودن در خانه بزرگان باعث بزرگی و عزت آنان است همچون سلمان و بلال حبشی که در خانه پیامبر (ص) و علی ( ع) پرورش یافته اند و مایه مباهات مسلمانان شده اند .
5- ونرگس مادر امام زمان (عج) کنیزی که به عقد امام عسکری (ع) درآمد و افتخار سروری و سیادت را کسب کرده اند . پس ، شناخت فضایل و شخصیت منحصر به فرد ائمه اطهار (ع) بطور عمیق و دقیق ما را از بسیاری امورات و عناوینی که اختصاص به آنان دارد و در حوزه عملکردی آنان می باشد ، آشنا و آگاه می سازد . که به تعبیری امیر مومنان (ع) اگر جایی سخن از دنیا می گوئیم بخاطر علاقه به دنیا
نمی باشد و اگر جایی سخن از آخرت می گوئیم بخاطر دوری و افزوده طلبی ازدنیا و جامعه نمی باشد .
مواردی که زندگی ائمه اطهار ، که گاهی باعث شبهه در افکار جوانان می گردد همچون تعدد زوجات قبول ولایتعهدی امام زمان (ع) غیبت امام زمان و داشتن کنیز و غلام و غیره نیازمند مطالعه و شناخت کافی است که در این جا به معرفی چند اثر مهم می پردازیم
منابع:
1- فلسفه حقوق بشر.ایت ا... جوادیآملی .
2- نظیه حقوقی اسلام آیت ا... مصباح یزدی.
3- پرسشهای شما ، پاسخ المیزان اسداللهی فرد.
4- پرسشهای فکری و دینی جوانان محسن غرویان .
5- جوانان پرسشها و پاسخ ها (2 جلدی ) احمد لقمانی .
6- گفت و گو قنبری و اکرمی ..
7- در محضر علامه (طباطبائی ) محمد حسین رخ شاد .
8- در محضر علامه ( حسن زاده آملی ) محسن غرویان .
9- پرسشها و پاسخها . آیت ا... مکارم شیرازی .
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی