Qısa cavab

Təzkiyə, yəni nəfsin çirkinliklərdən təmizlənməsi. Qurani kərimdə də nəfsin təmizlənməsinin əhəmiyyəti bəyan edilmişdir. Amma bunu da qeyd etmək lazımdır ki, nəfsin təmizlənməsinin başlanğıc nöqtəsi və özünü düzəltmə hər bir şəxsdə müxtəlifdir. İslamda olmayan şəxs üçün başlanğıc İslamı qəbul etməkdir. Möminlər üçün isə birinci mərhələ özünü tənbeh və nəfsin təmizlənməsinin vacibliyinə agah olmaqdır. Əlbəttə yaradılış səbəbi, hədəfi, peyğəmbərlərin besətinin səbəbi və s kimi məslələr tənbeh və agahlığın artmasına səbəb olacaqdır. Növbəti mərhələ keçmiş əməllərin tövbəsi və bunların əvəzinin verilməsinə əzmdir. Həmçinin taptaladığımız şəxslərin hüquqlarının və Allah taalanın bizim boynumuzda olduğu haqqının əvəzini vermək. Digər mərhələ, öz elmimiz çərçivəsində vacib işlərin yerinə yetirilməsi üçün təlaş və İlahinin haram etdiyi şeylərdən çəkinmək və bu yolda möhkəm dayanmaqdan ibarətdir. Bu mərhələ Allah taalanın yeni elmlər əta etməsinə səbəb olur. Bununla da seyr- suluk yolunda inkişaf edir. Allah taala Özü də Qurani kərimin bəzi ayələrində bu yolda cihat edən bəndələrinə dayaq durmaq və himayət etməyi xəbər vermişdir.

Ətreaflı cavab

Özünü düzəltmə məsləsi Qurani kərimdə " təzkiyə" və "təzki" kimi bəyan edilmişdir. Bunların lüğətdə mənası isə özünü çirkinliklərdən təmizləməkdir.[1]
Qurani kərimin bir çox ayələrində özünü düzəltmənin əhəmiyyəti vurqulanmışdır. Məsələn: Şəms surəsində belə oxuyuruq: " Sonra da ona günahlarını və pis əməllərdən çəkinməsini (xeyir və şəri) öyrədənə ki, Nəfsini (günahlardan) təmizləyən mütləq nicat tapacaqdır! Onu (günaha) batıran isə, əlbəttə, ziyana uğrayacaqdır."[2]. Həmçinin fatir surəsinin, 19- cu ayəsində, Əla surəsinin 14 və 15- ci ayələrində bu məsələyə təkid edilmişdir. Deməli nəfsin təmizlənməsi və özünü düzəltmə şəriət baxımından məqbul və bəyənilən işdir.
Amma bunu da qeyd etmək lazımdır ki, nəfsin təmizlənməsinin başlanğıc nöqtəsi və özünü düzəltmə hər bir şəxsdə müxtəlifdir. İslamda olmayan şəxs üçün başlanğıc İslamı qəbul etməkdir. Belə ki, bir çox əxlaq alimləri bunu dərəcələrə bölmüşlər: Əvvəl islam sonra iman. Üçüncü mərhələdə hicrət və sonra Allah yolunda cihat etmək də bu yolda mövcuddur. [3]
Amma İslamı qəbul edən şəxslər üçün Qurani kərim belə müraciət edir: " Ey iman gətirənlər! Nəfslərinizi qorumaq sizin borcunuzdur."[4], "Ey iman gətirənlər! Öz imanınızı artırın!"[5]qeyd etmək lazımdır ki, birinci mərhələ tənbeh və oyanışdır. Belə ki, başlamalı və özünü çirkinliklərdən ayırmalıdır. Tənbeh və agahlıqdan sonra belə sual meydana çıxır: Haradan başlamaq lazımdır? Qeyd etmək lazımdır ki, sualı verən şəxs özü bu mərhələni keçmişdir. Çünki öz ağlı və düşüncəsi ilə "bu aləmin əbədi qalıcı yer olmadığı və bütün bu imkanlar və peyğəmbərlərin göndərilməsi heyvani yaşayış üçün olmadığı" nəticəsinə gəlmişdir.[6]
Bu mərhələdən (tənbeh və agahlıq) sonra tövbə məhələsi başlayır. Yəni əldən çıxmış işlərin əvəzinin verilməsi. Taptaladığımız şəxslərin hüquqlarının və Allah taalanın bizim boynumuzda olduğu haqqının əvəzini vermək.
Əlbəttə bu tövbə əzmlə yerinə yetirilir. Etdiyiklərimizdən tövbə və nə edəcəklərimizə doğru əzm və iradə. Buna görə də bir çox əxlaq alimləri ikinci mərhələni tövbə[7] və bəziləri isə əzm[8] adlandırmışlar.
Həzrət imam Xomeyni bu məqama uyğun əzm barəsində belə buyurur: "Günahlardan çəkinmə, vacibləri yerinə yetirilməsinə, kemmiş əməllərın əvəzinin qaytarılmasına çalışmaq və surət və zahiri cəhətdən əqli və şəri insan olmağa əzm."[9]
Məbəs gününün duasında belə qeyd edilmişdir: "Sənə çatmaq yolunda salikin ən gözəl azuqəsinin iradə və əzm olduğunu bildik ki, onunla yalnız Səni seçək."[10]
Növbəti mərhələ. Günahlardan çəkinmə və vaciblərin yerinə yetirilməsidir.
Həzrət Ayətullah Behcət "seyr sluk qərarına gəlmişəm" Nə edim? Verilən suala cavabında belə buyurur: günahlardan çəkinmək bütün ömr üçün kifayətdir. Min il belə olsa.[11] Deməli bu mərhələdə öz elmimiz miqdarında vaciblərə əməl etmək və haramlardan çəkinmək lazımdır. Bu mərhələ Allah taalanın yeni elmlər əta etməsinə səbəb olur. Bununla da seyr- suluk yolunda inkişaf edir. Biz bildiklərimizə əməl edirik və Allah taala da bizə bilmədiklərimizi inayət edir. Və biz öz vəzifəmizə əməl etdikcə bu işıq həmişə yanacaqdır. Peyğəmbər (s) belə buyurur: Hər kəs öz bildiyinə əməl edərsə, Allah taala bilmədiklərini ona aydınlaşdıracaqdır."[12] Bu rəvayət Qurana uyğundur: "Bizim uğrumuzda cihad edənləri öz yollarımıza (Bizə tərəf gətirib çıxardan behişt yollarına) qovuşduracağıq. Şübhəsiz ki, Allah yaxşı əməllər edənlərlədir! (Allah həmişə savab işlər görüb cihad edən möminlərin tərəfində durar!)[13]
Bundan əlavə insan yaşadığı müddətcə sabit deyil. Ya nura doğru 9hidayət) hərəkətdədir ya da zülmətə doğru (azmaq). Və Burada ən mühüm nua doğru hərəkətə rəhbərlikdir.
Daha çox məlumat üçün baxın:
Hüseyni Tehrani, seyyid Muhəmməd hüseyn, Risalətin ləbil bab, cild 1, səh 55 müraciət edə bilərsiz.
Sonda onu da qeyd etmək istəyirik ki, sizin sualınızın cavabı ümumi səviyyədə verilmişdir. Əgər daha yüksək səviyyədə cavab istəyirsinizsə təhsil səviyyənizi qeyd etməklə yenidən bizə sual ünvanlaya bilərsiniz.

[1] - "Əl- təzkiyətul təthiri minəl- əxlaqil zəmimə",

«التزکیة التطهیر من الأخلاق الذمیمة»

məcməul bəhreyn, cild 1, səh 203.

[2]-  Şəms surəsi, ayə 8- 10.

«قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها»

[3] - Hüseyni Tehrani, seyyid Muhəmməd hüseyn, Risalətin ləbil bab, səh 55.

[4]-  Maidə surəsi, ayə 105.

«یا ایها الذین امنوا علیکم انفسکم»

[5] - Nisa surəsi, ayə 136.

«یا ایها الذین امنوا امِنوا»

[6] - İmam Xomeyni. Çehel hədis, səh 76.

[7] - Məliki Təbrizi, Mirzə Cavad, risalətul liqəallah, səh 52.

[8]-  Çehel hədis, səh 7.

[9]-  Həmin mənbə.

[10] - Məfatihul cinan, məbəs gününün duası və Əl- ibalu bil- əməlil həsənə, səh 277.

«و لقد علمت افضل زاد الراحل الیک عزم ارادة یختارک بها»

[11] - Be suye məhbub (Həzrət Ayətullah Behcətin yol göstərmə və qaydaları), səh 58.

[12] - Əl- muhəccətul beyza, cild 6, səh 24. Baharul ənvar, cild 89, səh 172. Əl- Xəraic, cild 3, səh 1058.

«من عمل بما علم ورثه الله علم ما لایعلم»

[13] - Ənkəbut surəsi, ayə 69.

«الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا»