چگونه فدک به پیامبر (ص) رسید؟

سال هفتم هجرت بود، ياران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم به خاطر محروم شدن از حج، غمگين بودند كه جنگ خيبر فرارسيد.

قلعه هاى سرزمين خيبر يكى پس از ديگرى فتح مى شد و قلعه هاى «وطيح» و «سلالم» محاصره شد، يهوديان اين دو قلعه، امان خواستند [ابن اثير در كامل: 1/ 596 و طبرى در تاريخ: 3/ 15 اينگونه نگاشته، ولى معجم البلدان: 4/ 238 مى نويسد سه قلعه ى باقيمانده محاصره شده بود. ]

مقابل متعهد شدند تمام اموال خود را به مسلمانان واگذار كنند [ و بعد، از حضرت تقاضا كردند كه به نصف اموال رضايت بدهد و حضرت پذيرفت. سيره ابن هشام 3/ 286. ]

تسلط لشكر اسلام بر قلعه خيبر باعث شد يهوديان فدك، قدرت بزرگ اسلام را در كنار خود احساس كنند؛ رعب و وحشت سراسر وجودشان را گرفت [ تاريخ مدينه المنوره: 1/ 194. ]

رأفت رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم را نسبت به آن دو قلعه ديده بودند، از اين رو خود اقدام به مذاكره كردند. خواستند كه پيامبر به آنان اجازه دهد- با اينكه ايمان نمى آوردند- در سرزمين خود باقى بمانند و در مقابل نيمى از سرزمين، درختان و نخلستانها را به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم تسليم كنند و حضرت پذيرفت [ فتوح البلدان- فدك: 38- تاريخ طبرى: 3/ 15. ] و اينگونه بود كه فدك جزء بلاد مسلمانها شد، بلكه تاريخى از مسلمانان را در طول ساليان متمادى نگاشت و امتحانى از آنان را به نمايش گذاشت.

موقعيت جغرافيائى

فدك سرزمينى از حجاز كه فاصله اش تا مدينه دو يا سه روز [ معجم البلدان: 4/ 238، فتوح البلدان: 43، الكامل: 1/ 298. ] (صد و چهل كيلومتر) بود و با خيبر يك منزل فاصله داشت. داراى نخلهاى زياد و چشمه اى بود كه فوران داشت و چشمه سارهاى مختلف، آنرا در بر گرفته بودند [ معجم البلدان: ج 4 ماده فدك. ]

ارزش فدك

فدك از دو جهت داراى ارزش مى باشد: مالى و سياسى.

از جهت مالى، فدك براساس شواهد تاريخى منبع اقتصادى مهمى بوده است و اين گونه نبوده كه محلى باشد با چند درخت خرما، و توجهى به آن نشود، بلكه به اندازه اى وسيع و پر درآمد بوده كه مورد طمع قرار مى گرفته است.

و اينك شهادت تاريخ

1- ياقوت در معجم البلدان از آن تعبير به قريه مى كند و مى گويد: در آن نخلهاى زيادى بود.

[ معجم البلدان: 3/ 238. ]

2- بعد از آنكه عمر و ابوبكر كار خلافت را براى خود تمام كردند، نزد حضرت امير عليه السلام رفتند و از او درباره ى ماترك پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم سؤال كردند و از دو مورد با ذكر اسم سؤال شد كه خيبر و فدك بود [مجمع الزوائد و منبع الفوائد: 9/ 39. ] و اين سؤال دلالت به ارزش مالى خيبر و فدك مى كند.

3- آنگاه كه ابوبكر رد فدك را نوشت، عمر گفت: «با خرجها چه خواهى كرد [ سيره ى حلبيه: 3/ 488. ] و اين دلالت مى كند كه فدك حداقل گوشه اى از بودجه حكومت را تأمين مى كرده است.

4- ابوبكر در جواب حضرت فاطمه عليهاالسلام مى گويد: «پيامبر آن را در جهاد مصرف مى كرد.

[ شرح ابن ابى الحديد: 16/ 214، السقيفه و فدك: 102. ] و مالى كه براى تجهيز قوا باشد مال اندكى نخواهد بود.

5- معاويه فدك را بين يزيد و مروان و عمرو بن عثمان تقسيم كرد [السقيفه و فدك: 103، شرح ابن ابى الحديد: 16. ] معلوم مى شود مال زيادى بوده است كه بين سه نفر تقسيم شد.

6- در زمان حكومت منصور، فرزندان امام حسن مجتبى عليه السلام، قيام كردند. منصور براى سخت گيرى بر آنها، دستور مصادره ى فدك را داد. روشن مى شود كه فدك مال زيادى بود كه به عنوان محاصره اقتصادى، آن را از فرزندان حضرت مى گيرند. [ وفا الوفاء: 3/ 999. ]

فدك از جهت سياسى نيز جايگاه رفيعى داشته است كه در مباحث آينده روشن خواهد شد.